Przejdź do treści

100×100. ARTYŚCI I WYDARZENIA: 100 RAZY TEATR POLSKI NA STULECIE POLSKI ODRODZONEJ I NIEPODLEGŁEJ (11)

Xll 1923

DEBIUT POLSKIEJ LILIANY GISH – JADWIGI ANDRZEJEWSKIEJ

Tak nazwał Jadwigę Andrzejewską poeta i krytyk nieskory do zachwytów – Antoni Słonimski. „Osobne słowa uznania i podziwu należą się młodziutkiej Jadzi Andrzejewskiej. Jest to prawdziwa rewelacja, aktorka, jakiej od dawna nie widziała scena polska. Nie można tu mówić o udanym debiucie ani o obiecującej przyszłości, bo to, co pokazała Andrzejewska, jest już osiągnięciem artystycznym na wielką miarę. Wdzięk, liryzm i siła dramatyczna tej piętnastoletniej dziewczynki porwała widownię. Długo nie mogłem sobie przypomnieć, skąd znam już to dziecinne, jasne spojrzenie i te blade, trochę za duże usteczka, skrzywione grymasem bólu. To Gish. Liliana Gish, gwiazda ekranu, uzbrojona w piękny i drżący uczuciem głos”.

Porównał Jadwigę Andrzejewską do Liliany Gish – popularnej aktorki amerykańskiego teatru i filmu z okresu niemego. Ona także debiutowała jako dziecko i zdobyła sławę światową, nazywana „filmową Bernhardt” lub „filmową Duse”.

Jadwiga Andrzejewska była jedną z najpopularniejszych artystek kabaretu, rewii i filmu w okresie międzywojennym, czynną aktorką podczas II wojny światowej czynna w teatrze polskim działającym przy polskich formacjach zbrojnych a po wojnie słynną aktorką teatralną Łodzi, cieszącą się niebywałym powodzeniem u publiczności nie tylko tego miasta.

Urodziła się 30 III 1915 w Łodzi, zmarła 4 X 1977 w Łodzi. Nie kończyła studiów aktorskich. Wybitną pozycję w filmie i w teatrze polskim osiągnęła talentem, pracą i doświadczeniem, które zdobywała od dzieciństwa.

Była najmłodsza z jedenaściorga dzieci łódzkiego maszynisty teatralnego. Po raz pierwszy wystąpiła na

scenie, mając osiem lat, w sztuce „Nauczycielka” Dario Niccodemiego wystawionej w Łodzi podczas występów gościnnych Ireny Solskiej (grudzień 1923; premiera sztuki w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie10 XII 1923). Irena Solska grała Marię Bini, nauczycielkę, która po latach rozłąki rozpoznaje swoją córkę zabraną przez rodzinę uwodziciela. Grała ją ośmioletnia Jadzia Andrzejewska: „Irena Solska, w roli Marii Bini

nauczycielka z małego miasteczka i matka dziewczynki zadaje pytanie: „A gdyby się zjawiła twoja prawdziwa matka, poszłabyś z nią. Nie – odpowiada dziecko, bo by mogła znowu mnie zostawić na stacji, a ja jestem mała i mogłabym nie trafić do moich opiekunów”. Scenę i dialog opisał Jerzy Urbankiewicz: „Tu opadła głowa Solskiej pod brzemieniem gorzkiej prawdy. Jadzia powiedziała swoją kwestię tak znakomicie, że zamarła nie tylko widownia, w bezruchu trwała załamana Solska. Milczenie i bezruch trwały tak długo, że wzbudziło to niepokój widzów, suflera, inspicjenta, samej wreszcie Jadzi, która czekała na następną kwestię. W przerażającej ciszy sufler nie śmiał pomagać wielkiej aktorce. Aż ciszę tę przerwała Jadzia, formułując z własnej inicjatywy pytanie: Czy ja coś złego powiedziałam, proszę pani nauczycielki? Wtedy Solska odgarnęła swoje piękne, Tycjanowej barwy, włosy, ukazała pełną tragizmu twarz i powiedziała: „Nie. Powiedziałaś wszystko tak jak trzeba”. Choć uwielbiała owacje tym razem zeszła ze sceny, nie czekając na oklaski” (Jerzy Urbankiewicz „Sezon w Łodzi nie zaszkodzi”, Łódź 1979, s. 209).

Po ukończeniu szkoły powszechnej Jadwiga Andrzejewska pracowała jako ekspedienta i tańczyła w zespole girls w kabarecie „Jar” w Łodzi. Karol Adwentowicz zaangażował ją do T. Kameralnego w Warszawie, gdzie debiutowała 15 XI 1932 w roli Manueli w sztuce Christa Winsloe „Dziewczęta w mundurkach” (w reż. Zofii Modrzewskiej; powt. w T. Miejskim w Łodzi, 1933), zyskując natychmiastowy aplauz publiczności i krytyki.

Występowała następnie w licznych programach kabaretowych i rewiowych w wielu miastach, a także w Warszawie („Nowy Momus”, „Cyganeria”). W 1933 roku debiutowała w filmie w roli Kwiaciarki w „Dziejach grzechu” Henryka Szaro wg Stefana Żeromskiego (premiera 14 IX 1933). Grała obok wybitnych aktorów, bo w obsadzie filmu byli: Maria Dulęba, Kazimierz Junosza Stępowski, Jan Kurnakowicz, Jerzy Leszczyński, Stanisław Stanisławski, Józef Węgrzyn, Aleksander Zelwerowicz, Aleksander Żabczyński.

Od tej pory poświęciła się karierze filmowej (do II wojny światowej zagrała w 15 filmach), choć sporadycznie współpracowała z teatrami. Grała m.in. Sonię w „Zbrodni i karze” wg Fiodora Dostojewskiego w Teatrze Polskim w Warszawie w reż. Leona Schillera (28 III 1934), obok Ireny Solskiej w roli Katarzyny lwanowny, Kazimierza Junoszy Stępowskiego jako Marmieładowa oraz Aleksandra Zelwerowicza – Porfirego), Katarzynę w „Maturze” Laszlo Fodora w Teatrze Bagatela w Łodzi {1935) i w Teatrze Kameralnym w Warszawie (1936), tytułową rolę w sztuce Gabrieli Zapolskiej „Panna Maliczewska” ( Teatr Polski w Łodzi, 1937; Teatr Ateneum w Warszawie, 1937 oraz gościnnie w Częstochowie), Helenę w „Żabusi” Gabrieli Zapolskiej (w Teatrze Kameralnym w Warszawie, 1938). Wybuch wojny zastał ją we Lwowie, gdzie w latach 1939-1941 do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej grała w Teatrze Miniatur Konrada Toma, a następnie uciekając przed frontem znalazła się w Azji Środkowej (w Kenninie grała w radzieckim filmie „Dzielnica nr 14”), gdzie rozpoczęła współpracę z teatrami wojskowymi (Czołówka Teatralna przy Armii Polskiej pod kier. Kazimierza Krukowskiego, Czołówka Teatralna Feliksa Konarskiego-Refrena, Teatr Rewiowy Konarskiego), a od połowy 1943 znalazła się w zespole Teatru Dramatycznego 2 Korpusu przy Armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Z tym teatrem przeszła cały szlak bojowy przez Persję, Syrię, Palestynę, Egipt do Włoch i Wielkiej Brytanii. W l947 wróciła do Polski – występowała w Teatrze „Syrena” w Łodzi i w Warszawie (1947-1949), a następnie w różnych teatrach łódzkich (1949/1950 Teatr Powszechny, 1951/1952 Teatr Mały, 1952-1954 Teatr im. Stefana Jaracza, 1954-1958 Estrada Satyryków, 1958-1965/1966 Teatr 7.15), a od sezonu1966/1967 do końca życia w Teatrze im. Jaracza Łodzi. Odnosiła wielkie sukcesy, ukazując nieprzeciętną indywidualność i skalę możliwości aktorskich w rolach Validy Vrany („Baba-Dziwo” Marii Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej, 1968), Matki Pana Młodego („Rzecz listopadowa” Ernesta Brylla, 1968), Dozorczyni („Boso, ale w ostrogach” Grzesiuka, 1968), a zwłaszcza Matki Courage („Matka Courage i jej dzieci” Bertolta Brechta, 1973) i Pani Dulskiej („Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej, 1975).

Drobna, o rzewno-dziewczęcym wyrazie twarzy, smutnych oczach i melancholijnym uśmiechu podbijała

serca widzów ciepłym lirycznym humorem i zniewalała żywiołowym talentem (1934 ukazała się książka o niej „Dziecko filmu” powieściopisarki Zofii Dromlewiczowej [por. „Dziecko kina. Powieść dla młodzieży i dorosłych” drukowana w „Iskrach” 1927/1928 nr 1- 17, wyd. Łódź 1928). Z czasem do tych warunków dołączyła znakomite opanowanie warsztatu aktorskiego o wyrazistej mimice i zniewalającej intonacji głosu, urok kobiety dojrzałej, wciąż jeszcze pełnej temperamentu. Bibl.: „Andrzejewska Jadwiga”, w: „Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, Warszawa 1994, tom II s. 6-8.

Bożena Frankowska

2 komentarze do “100×100. ARTYŚCI I WYDARZENIA: 100 RAZY TEATR POLSKI NA STULECIE POLSKI ODRODZONEJ I NIEPODLEGŁEJ (11)”

  1. Walentyna Mikołajczyk-Trzcińska

    Jak zwykle świetny tekst Pani Profesor! A może takich przypomnień więcej i częściej by się przydało? Papierowa prasa żyje bardziej nowościami i sensacjami, a tu mogliby zaglądać młodzi wiekiem i doświadczeniem. Starszym i doświadczonym też się przyda!

  2. Walentyna Mikołajczyk-Trzcińska

    O – przepraszam, ale dopiero teraz wyświetliła mi się informacji „100×100”. Zwracam honor pomysłodawcom i realizatorom! WMT

Leave a Reply