Przejdź do treści

Brecht Bertolt

(1898-1956) niemiecki poeta, prozaik, dramaturg i inscenizator. Debiutował ekspresjonistycznym dramatem „Baal” (1923, utwór powstały 1918). Reformator teatru, współpracownik wybitnych inscenizatorów: Maxa Reinhardta i Erwina Piscatora. Po dojściu Hitlera do władzy przebywał na emigracji, m.in. w ZSRR, a potem w USA, gdzie pracował jako scenarzysta w Hollywood. Po zakończeniu wojny osiedlił się w radzieckiej strefie okupacyjnej i założył (zob.:) Berliner Ensemble. Jego dorobek obejmuje dramaty, powieści, eseje, utwory poetyckie. Pozostawił około 30 dramatów, m.in. „Operę za trzy grosze” – adaptację „Opery żebraczej” Johna Gaya do muzyki Kurta Weilla (1928), „Życie Galileusza” (1938), „Matkę Courage i jej dzieci” (1939), „Karierę Artura Ui” (1941), „Kaukaskie kredowe koło” (1944). Dramaturgia i sztuka inscenizacyjna Brechta ściśle wiążą się z polityką, dydaktyzmem, krytyką mieszczańskiej rzeczywistości. Teatr był dla niego narzędziem walki z niesprawiedliwością społeczną, choć zarazem pisarz opowiadał się za autonomią dzieła sztuki, jego funkcją ludyczną. Chętnie sięgał do tzw. gatunków niskich, wprowadzając do swoich utworów środki i chwyty charakterystyczne dla powieści kryminalnej, romansu sentymentalno-pornograficznego, filmu gangsterskiego. Pisarz był również teoretykiem teatru („Małe organon dla teatru”, 1949), głoszącym konieczność zachowania dystansu między widownią i sceną (tzw. efekt obcości – Verfremdungseffekt) i stosowania w dramacie form narracji epickiej. Zgodnie ze wskazaniami teoretycznymi Brecht segmentował akcję swych dramatów, nie dopuszczając do zatriumfowania na scenie iluzji świata, obnażając sztuczność teatru i zapobiegając utożsamianiu się widza z przedstawianymi postaciami. Stąd często w jego dramatach akcję przerywały bezpośrednie komentarze odautorskie (lub narratora), popisowe songi (także swoiste komentarze przypisane do akcji), projekcje filmowe albo pokazywane na scenie tablice informacyjne, objaśniające sytuację. Postaci miały pełnić funkcję reprezentantów określonych idei czy postaw, autor nie tuszował ich plakatowości, traktując widowisko jako ilustrację z góry założonej tezy. Rewolucyjny teatr Brechta po oficjalnym zwycięstwie doktryny marksistowskiej w części Niemiec (NRD) był zaledwie tolerowany, a jego prace teoretyczne nieustannie potępiane przez czołowych literaturoznawców realizmu socjalistycznego. „Teatr mój – mówił Brecht w rozmowie ze swym polskim uczniem, Konradem Swinarskim – z czego chyba nie można mi robić zarzutu – jest teatrem filozoficznym, jeżeli termin ten będziemy rozumieli bez uprzedzeń. Dla mnie pod tym pojęciem kryje się zainteresowanie dla poczynań i poglądów ludzkich. (…) Ja w teatrze chciałem zastosować pogląd, że nie o to chodzi, ażeby świat objaśniać tylko – żeby go zmienić”. Trawestując „Tezy o Feuerbachu” Marksa, Bertolt Brecht definiował swój teatr jako teatr walki o nowe jutro. Daleki jednak był od doktrynerstwa, przewidując kres realizmu socjalistycznego, jeśli zapanuje w nim jeden styl („zginie, nie będąc w stanie sprostać wymaganiom publiczności”).