Przejdź do treści

Marceli Jankovics – legenda animacji

Marcell Jankovics (1941-2021), reżyser filmowy, węgierski rysownik, grafik, ilustrator, historyk kultury. Jeden z najwybitniejszych twórców w historii węgierskiej animacji.

Marcell Jankovics urodził się w Budapeszcie w 1941 roku. Z powodów politycznych w wieku dziesięciu lat został eksmitowany wraz z rodziną do Öcsöd (w południowo-wschodnich Węgrzech). Do Budapesztu wrócił dopiero w 1953 roku.

Po ukończeniu Benedyktyńskiej Szkoły Średniej w Pannonhalma, młody Jankovics dwukrotnie aplikował na wydział architektury, ale za każdym razem był odrzucany z powodu konfliktu ojca z władzami komunistycznymi.

Porzucając marzenia o architekturze, w latach 1959-1960, pracował w Laboratorium Badań Materiałowych Przedsiębiorstwa Remontów i Konserwacji Elektrowni.

W 1960 roku rozpoczął pracę w MAFILM Pannónia Filmstúdió, które było jednym z największych studiów animacji na Węgrzech.

W latach 1965-1968 współpracował z Attilą Dargayem i Józsefem Neppem, twórcami złotego wieku animacji węgierskiej, nad cieszącym się powodzeniem na całym świecie, satyrycznym serialem „Gustav”.

W kolejnych latach realizował samodzielne projekty filmowe, tworząc własny, rozpoznawalny i niepowtarzalny styl.

Odkąd pamiętam, zawsze myślałem obrazami i miałem bujną wyobraźnię. W moich filmach animowanych duże znaczenie ma design każdej klatki, jakby był to obraz. Przez większość czasu, a szczególnie w mitycznym, bajecznym kontekście, moje ludzkie postacie, nawet główne postacie, stanowią tylko niewielką część całego obrazu.”

W 1973 roku zadebiutował, jako reżyser pierwszego pełnometrażowego filmu animowanego wyprodukowanego na Węgrzech pt. „ János Vitéz”. Obraz oparty był na epickim poemacie Sándora Petőfiego i został zamówiony przez węgierski rząd z okazji 150. rocznicy urodzin poety. Nad produkcją pracowało ponad 150 osób.

Film nadał ton większości późniejszych prac reżysera. Pojawiły się w nim inspiracje węgierskimi legendami, przyrodą i opowieściami ludowymi.

Próba wyrażenia realistycznego ludzkiego zachowania w animacji ma swoje ograniczenia. Takie próby poważnej animacji są często absurdalnie śmieszne. Po co naśladować rzeczywistość? Po prostu zostaw to żywym aktorom! Rzeczywistość przyziemna nie służy animacji. Animacja to także stylizowany, fantastyczny świat.”

Jankovics cenił bajki ludowe, mity i opowieści innych kultur za uniwersalność przekazu. Tak było z historią Syzyfa, króla Koryntu, którą zrealizował w jednym ujęciu w animacji z 1974 roku pt. „Sisyphus”. Można w niej zobaczyć Syzyfa, kamień i zbocze góry. Film został okrzyknięty przez krytyków arcydziełem i rok później otrzymał nominację do Oskara.

Kolejny film Jankovics’a pt. „Küzdők” zdobył w 1977 roku Złotą Palmę na międzynarodowym festiwalu filmowym w Cannes, w kategorii film krótkometrażowy.

W latach 80. rozpoczął realizację filmu opartego na motywach biblijnych. Z całego projektu powstał tylko jeden, 26. minutowy odcinek. Przygotowano tysiące kolorowych i czarno-białych rysunków, jednak z powodów politycznych film nie został ukończony.

„Az ember tragédiája” (Tragedia człowieka) jest najwybitniejszym dziełem Marcella Jankovics’a. Scenariusz do filmu napisał w 1983 roku na podstawie najsłynniejszego węgierskiego dramatu autorstwa Imre Madácha. Produkcja filmu rozpoczęła się w 1988 roku, a zakończyła pod koniec 2011 roku, czyli po ćwierćwieczu starań!

Reżyser znany był ze swojej szczerości. Otwarcie mówił o cenzurze, jakiej doświadczał w czasach komunizmu, a jednocześnie brakowało mu rządowego wsparcia dla animacji w czasach kapitalizmu. Był również zaniepokojony rozwojem technologii cyfrowych. W wywiadzie z 2015 roku mówił: „Wolę stary system studyjny. Stara Wytwórnia Filmowa Pannónia była fantastyczną społecznością.”

Oprócz reżyserii Marcell Jankovics pisał scenariusze, był ilustratorem i pedagogiem oraz autorem wielu artykułów i książek.

Leave a Reply