15 VII 1922
PLAN ZAŁOŻENIA TEATRU POLSKIEGO W KATOWICACH Z INICJATYWY
TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ TEATRU POLSKIEGO NA ŚLĄSKU
Mimo odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku, jej granice i przyłączenie niektórych ziem ustalano przez lata następne (do 1923 roku), czasem w wyniku powstań ludności polskiej i plebiscytów. .Tak było na Śląsku, gdzie wybuchały kolejno trzy powstania śląskie (pierwsze w sierpniu 1919, drugie w sierpniu 1920, trzecie – w maju 1921). W ich wyniku Polska decyzją Rady Ambasadorów (20 X 1921) otrzymała na Śląsku Katowice i Królewską Hutę (Chorzów), powiaty katowicki, pszczyński, rybnicki oraz części powiatów bytomskiego, lublinieckiego, tarnogórskiego i zabrzańskiego.
W latach 1920-1921 działały na Śląsku miejscowe towarzystwa śpiewu i teatry amatorskie rozmaitych organizacji społeczno-oświatowych. Występowały tu zawodowe teatry z centralnej Polski jak teatr z Poznania pod kier. Zygmunta Rygiera zaproszony z inicjatywy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego (od marca 1920 – 47 przedstawień m.in. w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Królewskiej Hucie, Mysłowicach, Opolu, Pszczynie, Raciborzu, Rybniku, Zabrzu), Opera z Warszawy, Górnośląski Teatr Narodowy pod kier. Henryka Cepnika (od listopada 1920 do 20 VI 1921 – I05 przedstawień i koncertów w 41 miejscowościach), Górnośląski Teatr Ludowy, Teatr Góralski z Zakopanego.
Występy Teatru „Reduta” Juliusza Osterwy z Warszawy („Fircyk w zalotach” Franciszka Zabłockiego, 15-16 VII 1922) poprzedziła „płomienna patriotyczna mowa” Mieczysława Limanowskiego, a obecny na przedstawieniu gen. Stanisław Szeptycki, wnuk Aleksandra Fredry i dowódca wojsk polskich, które zajęły Katowice, namawiał Juliusza Osterwę do przeniesienia się do Katowic i poprowadzenia sceny śląskiej. W tych bowiem dniach 15-16 VII 1922 zawiązało się Towarzystwo Przyjaciół Teatru Polskiego w Katowicach, którego celem nadrzędnym było uruchomienie tu stałego zawodowego teatru.
Inicjatorem był Feliks Bocheński (1872-1925), doktor praw, prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach, organizator polskiego sądownictwa na Śląsku Cieszyńskim i na Śląsku Górnym. Uzyskał zapewnienie Departamentu Sztuki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o dotacji dla polskiego teatru z siedzibą w stolicy nowego województwa i obsługującego cały Górny Śląsk. Zaprosił do pomocy miejscowych działaczy i przedstawicieli Naczelnej Rady Artystycznej ZASP–u (Jan Kochanowicz, Michał Orlicz, Juliusz Osterwa). Na spotkaniu uchwalono założenie Teatru Polskiego w Katowicach, nad którym opiekę objęło właśnie Towarzystwo Przyjaciół Teatru Polskiego (w różnych formach sprawowało ją do 1939 roku). Mimo rozlicznych trudności 7 i 8 X 1922 odbyły się uroczystości inauguracyjne Teatru Polskiego w Katowicach. Zespół dramatyczny zagrał „Królewskiego jedynaka” Lucjana Rydla, operowy – „Halkę” Stanisława Moniuszki, upamiętnione wzruszającymi wspomnieniami. W 1936 (17 IX) teatr przyjął imię Stanisława Wyspiańskiego, dając premierę „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego.
Bożena Frankowska
