Przejdź do treści

PRZYWRÓCONE ARCYDZIEŁA: ZEMSTA

Przywrócone arcydzieła to wybrane przez znanego krytyka filmowego Łukasza Maciejewskiego wybitne tytuły polskiego kina, które niesłusznie odeszły w zapomnienie. Każdej projekcji w Małopolskim Ogrodzie Sztuki towarzyszy wstęp oraz spotkanie z twórcami.

Tym razem 30 IX 2021 na ekranie ZEMSTA w reżyserii Andrzeja Wajdy, a gościem specjalnym będzie JANUSZ GAJOS. W spotkaniu weźmie także udział Krtystyna Zachwatowicz.

Zemsta (2002)

Reżyseria: Andrzej Wajda

Scenariusz: Andrzej Wajda na podstawie Zemsty, komedii w czterech aktach, wierszem, Aleksandra Fredry

Zdjęcia: Paweł Edelman

Muzyka: Wojciech Kilar

Wykonawcy: Roman Polański, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Katarzyna Figura, Rafał Królikowski, Agata Buzek, Daniel Olbrychski.

Andrzej Wajda:

„Zemsta” Aleksandra hr. Fredry napisana najpiękniejszym polskim językiem, przedstawia w komediowej formie galerię postaci obdarzonych tymi cechami, które tylekroć były przyczyną naszych narodowych nieszczęść.

Tacy właśnie bohaterowie Fredrowskiej Zemsty są przedmiotem mojego zainteresowania w tym filmie. Aby możliwie najlepiej wykonać to zadanie, zaprosiłem do udziału w moim filmie artystów ze sceny i ekranu: Janusza Gajosa, Andrzeja Seweryna, Katarzynę Figurę. W parę młodych bohaterów wcielają się Agata Buzek – jako Klara – i Rafał Królikowski – Wacław. W roli Papkina wystąpił Roman Polański, który tym razem zgodził się stanąć przed kamerą po swoich wielkich sukcesach reżyserskich.

„Zemstę” razem z jej murem granicznym przeniosłem w zimową scenerię do stojącego na rozległej, śnieżnej równinie zamku, którego sylwetka na skale, wśród lasów i pól, to krajobraz nieznany w polskim filmie. Ten zaskakujący zabieg czyni z utworu granego na scenie rzecz filmową w całym tego słowa znaczeniu.

Mam też pewność, że komedia Aleksandra hr. Fredry zyskała dzięki filmowi większe tempo, zarówno w grze aktorów, jak i akcji, a montaż pozwolił na wiele rozwiązań nie możliwych w teatrze.

Dziś, kiedy kultura obrazkowa zdobywa bez reszty świat, dobrze jest choćby czasem w kinie usłyszeć prawdziwy polski język utrwalony w literackim arcydziele, a mówiony przez najlepszych aktorów. Robiliśmy ten film w nadziei, że przypomni on nie tylko piękno i doskonałość naszego języka, ale również to, co dziś bezcenne – umiejętność śmiania się z własnych wad i słabości.

Andrzej Wajda

Aleksander Fredro

Aleksander Fredro (1793-1876) ), komediopisarz, poeta, pamiętnikarz, trwale zapisał się w dziejach naszej literatury, głównie jako autor komedii obyczajowych z życia polskiej szlachty. Jego najwybitniejsze komedie – Zemsta, Śluby panieńskie, Pan Jowialski, Dożywocie – należą do podstawowego kanonu repertuarowego polskich teatrów.

Zemsta – sztuka teatralna i film

Zemsta (1834) – rówieśniczka i bezwiedna krewniaczka Pana Tadeusza, jak mówił o tej komedii prof. Julian Krzyżanowski – osnuta jest na utrwalonym w tradycji wątku: zaciekły spór dwu sąsiadów, śmiertelnych wrogów, kończy się szczęśliwie małżeństwem ich dzieci. Mistrzowsko narysowane postacie, wartko tocząca się akcja, pełna zabawnych sytuacji, niezrównany humor – wszystko to daje wspaniałe możliwości tworzenia znakomitych inscenizacji i wybitnych kreacji aktorskich.

W filmie występuje plejada polskich gwiazd: Roman Polański – Papkin, Janusz Gajos – Cześnik, Andrzej Seweryn – Rejent, Katarzyna Figura – Podstolina, Daniel Olbrychski – Dyndalski, Agata Buzek – Klara, Rafał Królikowski – Wacław, Lech Dyblik – Śmigalski, Cezary Żak – Perełka.

Recenzje

Dziś mało kto o tym pamięta, ale Zemsta powstała w tym samym czasie co Pan Tadeusz. Można by westchnąć w zachwycie: o roku ów 1834! Z tym że Mickiewicz pisał na emigracji i straszliwie tęsknił, natomiast Fredro był u siebie i raczej się bracią szlachecką nie zachwycał. Wręcz przeciwnie, on, ówczesny Europejczyk, patrzył na hreczkosiejów z politowaniem, choć może czasem też z odrobiną sąsiedzkiej sympatii.

(…)

Tadeusz Boy-Żeleński w Obrachunkach fredrowskich, polemizując z krytykiem, który dostrzegł w komedii Fredry „królewskie blaski przeszłości”, pisał: „Co tu jest królewskiego? Królewska jest tu tylko poezja Fredry; reszta to małe świństwa drobnych ludzi”. Najbardziej dostało się parze głównych bohaterów: „…Polska upadła przez takich ciemnych warchołów jak Cześnik, który jak był konfederatem barskim, tak samo mógł być konfederatem targowickim, i przez takich sobków, krętaczy i pieniaczy jak Rejent…”.

(…)

Nie jest to zatem dawnych Polaków portret własny, którym mielibyśmy się na początku XXI w. nadal pysznić. Kiedy Rejent Milczek wybierając się na pojedynek z Cześnikiem Raptusiewiczem przypina sobie do ramion husarskie skrzydła, na widowni rozlega się śmiech. Jest to rzeczywiście śmieszna scena, gdyż dzielny nasz rycerz wygląda jak idący na bal przebieraniec. To bez wątpienia jeden z mocniejszych symboli użytych kiedykolwiek przez Wajdę, kto wie, może tak ważny jak Rafał Olbromski wypchany chocholą słomą w finale Popiołów. W czasach, kiedy w debacie o „prawdziwej” polskości i „jedynie słusznym” patriotyzmie przywołuje się nieustannie zużyte rekwizyty, reżyser zdaje się mówić: te skrzydła na pewno nie wyniosą już do góry, raczej będą ciążyć jak garb.

Zdzisław Pietrasik, Sami swoi mocium panie, 4.10.2002, cytat za Onet.pl

JANUSZ GAJOS

anusz Gajos

null

Od 2003 roku w zespole Teatru Narodowego. Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi (1965). Aktor Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi (1965–1970) oraz teatrów warszawskich: Komedii (1970–1971), Polskiego (1971–1974), Kwadratu (1974–1980), Dramatycznego (1980–1984) i Powszechnego (1984–2002, od 1990 roku – Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera).

Współpracował z teatrami warszawskimi: Syrena, na Woli im. Tadeusza Łomnickiego, Polonia, a także z Teatrem Polskim w Poznaniu i Teatrem Studyjnym łódzkiej PWSFTviT oraz z Teatrem Polskiego Radia i Teatrem Telewizji Polskiej.

Wyróżniony nagrodą tygodnika „Przyjaźń” za kreację aktorską – Onego w Ławeczce Gelmana w reżyserii Macieja Wojtyszki w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1988). Laureat nagród Kaliskich Spotkań Teatralnych: głównej nagrody aktorskiej za rolę Roberta w Nawróconym w Jaffie Hłaski w reżyserii Jana Buchwalda w Teatrze Polskim w Poznaniu (1993) i nagrodą za rolę Koczkariewa w Ożenku Gogola w reżyserii Andrzeja Domalika w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1995). Laureat I miejsca w plebiscycie publiczności na najlepszego aktora 34. Rzeszowskich Spotkań Teatralnych (1995) i nagrody za rolę Nosa w Weselu Wyspiańskiego w reżyserii Krzysztofa Nazara w Teatrze Powszechnym w Warszawie na 21. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych (1996). Otrzymał Feliksa Warszawskiego za rolę tytułową w Swidrygajłowie wg Dostojewskiego w reżyserii Andrzeja Domalika w Teatrze Powszechnym w Warszawie (2000). Został wyróżniony nagrodą dla najlepszego aktora w plebiscycie publiczności, za rolę Księdza Kubali w Nartach Ojca Świętego Pilcha w reżyserii Piotra Cieplaka w Teatrze Narodowym na 11. Ogólnopolskim Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi (2005). Laureat Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii „Teatr” za monodram Msza za miasto Arras wg Szczypiorskiego w Teatrze Narodowym (2016).

Uhonorowany nagrodą Prezesa Polskiego Radia i Telewizji za osiągnięcia aktorskie w Teatrze Telewizji (1986). Laureat nagrody przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji „Polskie Radio i Telewizja” za kreacje aktorskie w przedstawieniach Teatru Telewizji, ze szczególnym uwzględnieniem roli Ödöna von Horvátha w Opowieściach Hollywoodu Hamptona w reżyserii Kazimierza Kutza oraz Mate Bukarego w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna Brešana w reżyserii Olgi Lipińskiej (1987). Zdobywca Tele Maski – nagrody dla najlepszego aktora sezonu w Teatrze Telewizji przyznawanej w plebiscycie czytelników „Tele Tygodnia” i widzów Teatru Telewizji (2001). Wielokrotny laureat nagród Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” w Sopocie: otrzymał Grand Prix za rolę tytułową w przedstawieniu Bigda idzie! Kadena-Bandrowskiego w reżyserii Andrzeja Wajdy (2001), Grand Prix za rolę Generała w Czwartej siostrze Głowackiego w reżyserii Agnieszki Glińskiej (2003), Grand Prix za rolę Pułkownika w Norymberdze Tomczyka w reżyserii Waldemara Krzystka (2007), Grand Prix za rolę dra Jacka Klee w przedstawieniu W roli Boga St. Germaina w reżyserii Tomasza Wiszniewskiego (2010), nagrodę za wybitne kreacje w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji (2010), a także nagrodę aktorską za rolę Pana R. w Boulevard Voltaire Andrzeja Barta (2011).

Laureat nagrody ministra obrony narodowej I stopnia przyznanej realizatorom i wykonawcom ról w serialu telewizyjnym Czterej pancerni i pies w reżyserii Konrada Nałęckiego (1967). Wielokrotny laureat nagród Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (do 1986 roku – w Gdańsku). Wyróżniony nagrodami za pierwszoplanowe role męskie: za rolę Józefa Mikuły w filmie Milioner Sylwestra Szyszki (1977), za rolę Michała Szmańdy w Wahadełku Filipa Bajona (1981), za role cenzora Rabkiewicza w Ucieczce z kina „Wolność” Wojciecha Marczewskiego i majora „Kąpielowego” w Przesłuchaniu Ryszarda Bugajskiego (1990); nagrodami za drugoplanowe role męskie: rotmistrza Jana Dobrowolskiego w Szwadronie Juliusza Machulskiego i Cinquedy w filmie Marcina Ziębińskiego Kiedy rozum śpi (1992), śledczego Mazura w Fuksie Macieja Dutkiewicza (1999). Na festiwalu w Gdyni otrzymał również nagrodę Prezesa Canal+ za wybitną kreację aktorską – Bohatera w Żółtym szaliku Janusza Morgensterna i nagrodę Festiwalu w Toronto dla największej indywidualności festiwalu (2000). Laureat Diamentowych Lwów – nagrody 40. edycji gdyńskiego Festiwalu dla najlepszego aktora 40-lecia (2015). Laureat nagrody przewodniczącego Komitetu Kinematografii za kreację aktorską – cenzora Rabkiewicza w Ucieczce z kina „Wolność” (1991). Za tę rolę otrzymał także nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych w Burgos (1994). Zdobywca Złotego Jańcia za rolę Męża w Łagodnej Mariusza Trelińskiego na 3. Przeglądzie Filmowym „Prowincjonalia” w Słupcy (1996). Czterokrotnie wyróżniony Orłem – Polską Nagrodą Filmową: za najlepszą drugoplanową rolę męską – Romana Wyskocza w filmie To ja, złodziej Jacka Bromskiego (2001), za najlepszą główną rolę męską – brata Zdrówko w Jasminum Jana Jakuba Kolskiego (2007), za najlepszą drugoplanową rolę męską – Mieczysława Nowaka w Mniejszym źle Janusza Morgensterna (2010), za najlepszą drugoplanową rolę męską – arcybiskupa Mordowicza w filmie Kler Wojciecha Smarzowskiego (2019). Dwukrotnie uhonorowany Jańciem Wodnikiem za najlepszą rolę męską na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni: za rolę Bohatera w Żółtym szaliku (2001), za rolę Andrzeja Hoffmana w filmie Tam i z powrotem Wojciecha Wójcika (2003). Wyróżniony nagrodami: Kryształowym Granatem dla najlepszego aktora komediowego na 7. Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Komediowych w Lubomierzu (2003), Złotą Podkową za najlepszą rolę męską w konkursie filmów fabularnych, za rolę brata Zdrówko w Jasminum na 1. Festiwalu Filmowym „Wakacyjne kadry” w Cieszynie (2006), Honorowym Złotym Aniołem za wkład w sztukę aktorską i niezależność twórczą na 7. Festiwalu Filmowym Tofifest w Toruniu (2009), Kryształowym Dzikiem za twórczą współpracę aktora z reżyserem na 5. Festiwalu Reżyserii Filmowej w Świdnicy (2012), Wielkim Ukłonem 8. Międzynarodowego Festiwalu Kina Autorskiego Quest Europe w Zielonej Górze (2012). Za rolę Prokuratora w filmie Body/Ciało Małgorzaty Szumowskiej otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora na 20. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym „Kino Pavasaris” w Wilnie (2015) oraz nagrodę dla najlepszego aktora w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych Międzynarodowego Festiwalu Kina Niezależnego „Off Camera” w Krakowie (2015). Zdobywca „Platynowego Szczeniaka” za wybitne osiągnięcia w aktorstwie filmowym na 4. Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa we Wrocławiu (2015). Został wyróżniony statuetką „Wędrowca” – nagrodą za całokształt twórczości i wkład w polską kinematografię na 31. festiwalu Tarnowska Nagroda Filmowa (2017), „Złotym Glanem” – nagrodą kina Charlie w Łodzi dla „twórcy niezależnego z uporem przeciwstawiającego się modom i trendom dominującym w kulturze popularnej”, przyznaną podczas 22. Forum Kina Europejskiego „Cinergia” w Łodzi (2017), Nagrodą Specjalną Stowarzyszenia Autorów Zdjęć Filmowych (2018), „Gongiem Danutki” za kunszt sztuki aktorskiej na 1. Festiwalu „Śleboda/Danutka” w Lublinie (2019).

Dwukrotny laureat Złotej Kaczki, nagrody miesięcznika „Film” (1989, 1990). Zdobywca telewizyjnych Wiktorów (1987, 1994, 2001) oraz Super Wiktora (1993). Wyróżniony statuetką „Gwiazda Telewizji Polskiej” przyznaną z okazji 50-lecia TVP za kreacje aktorskie w filmie i Teatrze Telewizji (2002).

Otrzymał Srebrną Maskę w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszego aktora (1967), zwyciężył w plebiscycie „Dziennika Łódzkiego” na najlepszego aktora teatralnego sezonu (1968). Laureat Złotego Ekranu za rolę Janka w filmie Big Bang Andrzeja Kondratiuka oraz za role w przedstawieniach Teatru Telewizji: Rogożyna w Myszkinie Dostojewskiego w reżyserii Krzysztofa Wojciechowskiego, Trepifajksla / Macieja w Zapomnianym diable Drdy w reżyserii Tadeusza Lisa (1986), Miltona w Mgiełce Hena w reżyserii Juliusza Janickiego, Mate Bukarego w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna (1986). Zdobywca nagrody I stopnia „Trybuny Ludu” za wybitne osiągnięcia aktorskie, zwłaszcza za role w przedstawieniach Teatru Telewizji – Onego w Ławeczce Gelmana w reżyserii Macieja Wojtyszki, Ödöna von Horvátha w Opowieściach Hollywoodu i Mate Bukarego w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna (1987). Zwycięzca w plebiscycie „Rzeczpospolitej” na najpopularniejszego aktora (2002), Laureat Złotej Piątki, plebiscytu czytelników „Tele Rzeczpospolitej” (2006).

Laureat nagrody ministra kultury i sztuki II stopnia za wybitne kreacje aktorskie w teatrze, filmie i telewizji (1989). Uhonorowany Złotym Wawrzynem Grzymały (1995), nagrodą ministra kultury za całokształt twórczości w dziedzinie teatru (2003), Złotym Berłem, wyróżnieniem Fundacji Kultury Polskiej (2005), statuetką „Łódzkiej Eureki” (2008), Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za wybitne osiągnięcia aktorskie na deskach Teatru Narodowego, ze szczególnym uwzględnieniem kreacji Willy’ego Lomana w Śmierci komiwojażera Millera w reżyserii Kazimierza Kutza i Daviesa w Dozorcy Pintera w reżyserii Piotra Cieślaka (2010). Wyróżniony Orłami – Polskimi Nagrodami Filmowymi – Nagrodą za Osiągnięcia Życia i nagrodą za najlepszą główną rolę męską, rolę prokuratora Janusza Koprowicza w filmie Małgorzaty Szumowskiej Body/Ciało (2016). Wyróżniony tytułem doctora honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi (2016).

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1974), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2002), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2011), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2011) i Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2007).

Leave a Reply