Przejdź do treści

Sma(cz)ki i zapachy PRL jak skomponowane?

O układzie wystawy i katalogu piszą jej kuratorzy w Muzeum Karykatury.

Ekspozycja i katalog wystawy są w stosunku do siebie adekwatne, tzn. ekspozycja odpowiada poszczególnym blokom tematycznym wyodrębnionym w części ilustracyjnej katalogu. Natomiast sam zapis katalogowy, uzupełniony krótkimi biografiami artystów, jest ułożony w porządku alfabetycznym.

Blok I zatytułowany „Smak władzy” można by również nazwać „Skróconą historią PRL-u”. Jest on eksponatowo najbogatszy, stanowi bowiem obszerne tło do kolejnych działów. Został podzielony na kilka podtematów, wiążących się z konkretnymi okresami w historii powojennej Polski. Charakter poszczególnym okresom nadawały osoby tzw. przywódców, toteż wyodrębniliśmy je w następujący sposób: – „Polska Bieruta (1944/45-1956)”; – „Polska Gomułki (1956-1970)”; – „Polska Gierka (1970-1980)”; – „Polska „Solidarności” (sierpień 1970 – grudzień 1980)” i na koniec „Polska Jaruzelskiego (Grudzień 1981-1989)”.

Pewne wątpliwości może tu budzić tytuł przedostatniej grupy eksponatowej. Dlaczego okres od sierpnia 1980 do grudnia 1981 zakwalifikowaliśmy do tego bloku właśnie? A to dlatego, że przez tych kilkanaście miesięcy dla całego społeczeństwa był to po raz pierwszy okres nadziei wiązanych z „Solidarnością”. Nadziei na zmianę ogłupiającego wszystkich systemu komunistycznej mentalności i zarządzania.

W poszczególnych częściach całego działu zgromadzono wiele karykatur portretowych, ale przede wszystkim rysunki satyryczne charakteryzujące sytuację polityczną i konkretne wydarzenia, w tym tzw. „osiągnięcia” ekonomiczne poszczególnych reżimów i sukcesy „Solidarności” w latach 1980-81. I tak przykładowo wymieńmy tu: Plan Sześcioletni, Polski Październik 56, Trasą Łazienkowską i odbudowę warszawskiego Zamku Królewskiego, pojęcie pluralizmu w okresie „Solidarności”, czy też stan wojenny i jego konsekwencje.

Blok II nosi tytuł „Smak zwycięstwa i wolności (1989)”, którego nie trzeba tłumaczyć i omawiać szczegółowo. To właśnie wtedy, po obradach Okrągłego Stołu i wyborach parlamentarnych w dniu 4 czerwca nastąpiły dalsze znaczące wydarzenia społeczno-polityczne początkujące faktyczne objęcie władzy przez Społeczeństwo. Na ekspozycji blok ten jest pomieszczony vis a vis grupy eksponatów dotyczących „Polski Jaruzelskiego”, co posiada szczególną, symboliczną wymowę.

Blok III to „Zapachy wsi i miasta”, ujmujący skrótowo charakterystykę zjawisk historyczno-społecznych zachodzących w tych dwóch różnych środowiskach. Z jednej strony – reforma rolna i spółdzielnie produkcyjne oraz pseudodestrukcyjna postać kułaka, z drugiej zaś – odbudowa i budowa miast, wydziały kwaterunkowe i spółdzielnie mieszkaniowe, a do tego zatłoczony tramwaj i autobus. Oczywiście różnego typu przemiany zachodzące na wsi i w mieście miały pewne punkty styczne, co staraliśmy się pokazać poprzez odpowiedni dobór materiału ekspozycyjnego, z przysłowiowym „chłopo-robotnikiem” w roli głównej.

Blok IV – „Zapach płci” to skrótowo ujęty wykład o stereotypowych postawach i cechach przypisywanych kobiecie i mężczyźnie. Nie brak tu pewnych zaskoczeń, np: traktorzystka a nie traktorzysta, kobieta hutnik, ale też panienki lekkich obyczajów. Z drugiej strony z kolei: typowy robociarz w bereciku z antenką, urzędnik, a także bumelant, bikiniarz i pijak.

Blok V – „Smak mięsa i zapach innych niedoborów”. Powszechny brak podstawowych towarów, których symbolem stało się „mięso”. Postać wszechwładnej sprzedawczyni w pustym sklepie, absurdalny system kartkowy, nieustające kolejki po wszystko i za wszystkim, z papierem toaletowym włącznie – to podstawowa wykładnia perelowskiej rzeczywistości i zmagań z życiowymi utrudnieniami.

Blok VI – „Smak alkoholu i zapach gastronomii”. Pijaństwo jako „wrodzona” cecha Polaków – tych co budują nowe miasta i domy i tych, którzy pędzą bimber w przaśnych wiejskich warunkach. Początkowo zamiast pojęcia „gastronomia” chcieliśmy wprowadzić słowo „knajpa”. Ale „gastronomia” to przecież wymysł czysto perelowski, obejmujący nie tylko obskurne baro-knajpy i budki z piwem, ale również eleganckie restauracje z dancingami. Pojawia się tu również specyficzna instytucja pod nazwą „bar mleczny” – symbol smutku szarej egzystencji.

Blok VII – „Zapach pieniędzy”. Wszechwładza pieniądza i zysku. Dolarowo-złotówkowe kombinacje, cinkciarze i kinowi konicy. Bazarowi spekulanci, komis jako instytucja, przekupni kontrolerzy i łapówkarstwo. Temat ciągle żywy i aktualny do dziś!

Blok VIII – „Smak (wy)wczasów”. Odpoczynek po pracy w różnej formie. Turystyka krajowa i legendarne już wczasy za pośrednictwem FWP (Fundusz Wczasów Pracowniczych). Także turystyka zagraniczna, dostępna co prawda dla nielicznych, ale urastająca do roli symbolu luksusu. Mimo, a może właśnie dlatego, że była związana z licznymi handlowymi możliwościami i celno-granicznymi kombinacjami.

Blok IX – „Zapach benzyny”. Samochód jako marzenie wszystkich Polaków. „Warszawa” i „mały” Fiat 126p – cel częstokroć prawie nieosiągalny. Niestety dostępne nam rysunki nie odnotowały istnienia legendarnej „Syrenki”. Powszechne kłopoty benzynowe i zjawisko tzw. „lewego” paliwa to następna grupa tematyczna w tym bloku.

Blok X – „Zapach urzędu”. Sekcja przedstawiająca typowe i powszechne nadużycia pracowników państwowych w systemie komunistycznym. Łapownictwo, lenistwo, rozpasanie urzędników, a także warstw rządzących i prominentów. Tematyka ze wszech miar aktualna, mimo nowych realiów ustrojowych.

Kończąc, wyrażamy nadzieję, że układ ekspozycji jest przejrzysty i wpłynie korzystnie na zrozumienie problematyki naszej wystawy. A jeśli wzbudzi ona chwilę szczerej refleksji, oznaczać to będzie, że cel – jaki przed sobą postawiliśmy – został osiągnięty.

Kuratorzy wystawy Marek Wojciech Chmurzyński, Grażyna Godziejewska„Sma(cz)ki i zapachy PRL-u”

O układzie wystawy i jej katalogu

Ekspozycja i katalog wystawy są w stosunku do siebie adekwatne, tzn. ekspozycja odpowiada poszczególnym blokom tematycznym wyodrębnionym w części ilustracyjnej katalogu. Natomiast sam zapis katalogowy, uzupełniony krótkimi biografiami artystów, jest ułożony w porządku alfabetycznym.

Blok I zatytułowany „Smak władzy” można by również nazwać „Skróconą historią PRL-u”. Jest on eksponatowo najbogatszy, stanowi bowiem obszerne tło do kolejnych działów. Został podzielony na kilka podtematów, wiążących się z konkretnymi okresami w historii powojennej Polski. Charakter poszczególnym okresom nadawały osoby tzw. przywódców, toteż wyodrębniliśmy je w następujący sposób: – „Polska Bieruta (1944/45-1956)”; – „Polska Gomułki (1956-1970)”; – „Polska Gierka (1970-1980)”; – „Polska „Solidarności” (sierpień 1970 – grudzień 1980)” i na koniec „Polska Jaruzelskiego (Grudzień 1981-1989)”.

Pewne wątpliwości może tu budzić tytuł przedostatniej grupy eksponatowej. Dlaczego okres od sierpnia 1980 do grudnia 1981 zakwalifikowaliśmy do tego bloku właśnie? A to dlatego, że przez tych kilkanaście miesięcy dla całego społeczeństwa był to po raz pierwszy okres nadziei wiązanych z „Solidarnością”. Nadziei na zmianę ogłupiającego wszystkich systemu komunistycznej mentalności i zarządzania.

W poszczególnych częściach całego działu zgromadzono wiele karykatur portretowych, ale przede wszystkim rysunki satyryczne charakteryzujące sytuację polityczną i konkretne wydarzenia, w tym tzw. „osiągnięcia” ekonomiczne poszczególnych reżimów i sukcesy „Solidarności” w latach 1980-81. I tak przykładowo wymieńmy tu: Plan Sześcioletni, Polski Październik 56, Trasą Łazienkowską i odbudowę warszawskiego Zamku Królewskiego, pojęcie pluralizmu w okresie „Solidarności”, czy też stan wojenny i jego konsekwencje.

Blok II nosi tytuł „Smak zwycięstwa i wolności (1989)”, którego nie trzeba tłumaczyć i omawiać szczegółowo. To właśnie wtedy, po obradach Okrągłego Stołu i wyborach parlamentarnych w dniu 4 czerwca nastąpiły dalsze znaczące wydarzenia społeczno-polityczne początkujące faktyczne objęcie władzy przez Społeczeństwo. Na ekspozycji blok ten jest pomieszczony vis a vis grupy eksponatów dotyczących „Polski Jaruzelskiego”, co posiada szczególną, symboliczną wymowę.

Blok III to „Zapachy wsi i miasta”, ujmujący skrótowo charakterystykę zjawisk historyczno-społecznych zachodzących w tych dwóch różnych środowiskach. Z jednej strony – reforma rolna i spółdzielnie produkcyjne oraz pseudodestrukcyjna postać kułaka, z drugiej zaś – odbudowa i budowa miast, wydziały kwaterunkowe i spółdzielnie mieszkaniowe, a do tego zatłoczony tramwaj i autobus. Oczywiście różnego typu przemiany zachodzące na wsi i w mieście miały pewne punkty styczne, co staraliśmy się pokazać poprzez odpowiedni dobór materiału ekspozycyjnego, z przysłowiowym „chłopo-robotnikiem” w roli głównej.

Blok IV – „Zapach płci” to skrótowo ujęty wykład o stereotypowych postawach i cechach przypisywanych kobiecie i mężczyźnie. Nie brak tu pewnych zaskoczeń, np: traktorzystka a nie traktorzysta, kobieta hutnik, ale też panienki lekkich obyczajów. Z drugiej strony z kolei: typowy robociarz w bereciku z antenką, urzędnik, a także bumelant, bikiniarz i pijak.

Blok V – „Smak mięsa i zapach innych niedoborów”. Powszechny brak podstawowych towarów, których symbolem stało się „mięso”. Postać wszechwładnej sprzedawczyni w pustym sklepie, absurdalny system kartkowy, nieustające kolejki po wszystko i za wszystkim, z papierem toaletowym włącznie – to podstawowa wykładnia perelowskiej rzeczywistości i zmagań z życiowymi utrudnieniami.

Blok VI – „Smak alkoholu i zapach gastronomii”. Pijaństwo jako „wrodzona” cecha Polaków – tych co budują nowe miasta i domy i tych, którzy pędzą bimber w przaśnych wiejskich warunkach. Początkowo zamiast pojęcia „gastronomia” chcieliśmy wprowadzić słowo „knajpa”. Ale „gastronomia” to przecież wymysł czysto perelowski, obejmujący nie tylko obskurne baro-knajpy i budki z piwem, ale również eleganckie restauracje z dancingami. Pojawia się tu również specyficzna instytucja pod nazwą „bar mleczny” – symbol smutku szarej egzystencji.

Blok VII – „Zapach pieniędzy”. Wszechwładza pieniądza i zysku. Dolarowo-złotówkowe kombinacje, cinkciarze i kinowi konicy. Bazarowi spekulanci, komis jako instytucja, przekupni kontrolerzy i łapówkarstwo. Temat ciągle żywy i aktualny do dziś!

Blok VIII – „Smak (wy)wczasów”. Odpoczynek po pracy w różnej formie. Turystyka krajowa i legendarne już wczasy za pośrednictwem FWP (Fundusz Wczasów Pracowniczych). Także turystyka zagraniczna, dostępna co prawda dla nielicznych, ale urastająca do roli symbolu luksusu. Mimo, a może właśnie dlatego, że była związana z licznymi handlowymi możliwościami i celno-granicznymi kombinacjami.

Blok IX – „Zapach benzyny”. Samochód jako marzenie wszystkich Polaków. „Warszawa” i „mały” Fiat 126p – cel częstokroć prawie nieosiągalny. Niestety dostępne nam rysunki nie odnotowały istnienia legendarnej „Syrenki”. Powszechne kłopoty benzynowe i zjawisko tzw. „lewego” paliwa to następna grupa tematyczna w tym bloku.

Blok X – „Zapach urzędu”. Sekcja przedstawiająca typowe i powszechne nadużycia pracowników państwowych w systemie komunistycznym. Łapownictwo, lenistwo, rozpasanie urzędników, a także warstw rządzących i prominentów. Tematyka ze wszech miar aktualna, mimo nowych realiów ustrojowych.

Kończąc, wyrażamy nadzieję, że układ ekspozycji jest przejrzysty i wpłynie korzystnie na zrozumienie problematyki naszej wystawy. A jeśli wzbudzi ona chwilę szczerej refleksji, oznaczać to będzie, że cel – jaki przed sobą postawiliśmy – został osiągnięty.

Kuratorzy wystawy Marek Wojciech Chmurzyński, Grażyna Godziejewska

Leave a Reply