Przejdź do treści

Arystofanes

(ok. 445-46 p.n.e.-ok.385 p.n.e), najwybitniejszy twórca komedii staroattyckiej, autor 40 (lub 44) dzieł, z których dotrwało do naszych czasów tylko 11 : „Acharnejczycy” (425 p.n.e.), „Rycerze” (424), „Chmury” (423), „Osy” (422), „Pokój” (422), „Ptaki” (414), „Lizystrata” (411), „Kobiety na święcie Tesmoforiów” (411), „Żaby” (405), „Sejm niewieści” (392), „Bóg bogactwa” (389). Debiutował wcześnie (427 p.n.e.) komedią „Biesiadnicy”, której tekst zaginął, wiadomo jedynie, że była to satyra na ówczesne metody pedagogiczne (ponowiona później z sukcesem w „Chmurach”). Podobny los spotkał kolejny utwór A., który przyniósł mu pierwszą nagrodę na Dionizjach, komedię polityczną „Babilończycy”, 426 p.n.e. –  A. odsłania tu ciemne strony demokracji ateńskiej, odwołując się do zapomnianych wartości dawnych czasów. Konserwatywną nostalgię za przeszłością wiązał A. z celną obserwacją życia społecznego, obyczajów i politycznej gry współczesnych mu czasów – jego komedie odwołują się do rzeczywistych wydarzeń, choć autor po swojemu je przetwarza, aby osiągnąć zamierzone efekty satyryczne. Tadeusz Sinko określał metodę A. jako tworzenie swoistego mitu komicznego, w którym przegląda się rzeczywistość grecka. A. posługuje się chętnie chwytem karykatury, odwołuje do fantastyki, a przy tym demonstruje przywiązanie do koszarowego dowcipu, przesady i jadowitej złośliwości (bliskiej poetyce paszkwilu). Do wzorca komediowego, jaki stworzył Arystofanes, nawiązywało wielu pisarzy epok „przesilenia” (m.in. Erazm z Rotterdamu, François Rabelais, Ben Jonson, Laurence Sterne, por. Alfred Jarry, Guillaume Appolinaire, por. Włodzimierz Majakowski, por. Stanisław Ignacy Witkiewicz, por. Friedrich Dürrenmatt). Pierwsze polskie przekłady komedii Arystofanesa pojawiły się w II połowie XIX w. („Chmury” w tłumaczeniu Marcelego Mottego, 1866).