Przejdź do treści

100 × 100. ARTYŚCI I WYDARZENIA: 100 RAZY TEATR POLSKI NA STULECIE POLSKI ODRODZONEJ I NIEPODLEGŁEJ (50)

2 – 14 lipca 1954

50. POLACY NA I. MIĘDZYNARODOWYM FESTIWALU SZTUKI DRAMATYCZNEJ W PARYŻU „FESTIVAL DE PARIS” I SCENIE THEATRE SARAH-BERNHARDT

I. Międzynarodowy Festiwal Sztuki Dramatycznej, znany jako Festiwal de Paris odbywał się w Paryżu w czerwcu i lipcu 1954 roku z inicjatywy dyrektora Theatre Sarah-Bernhardt A. M. Juliena. Na I Festiwal de Paris zaproszono teatry z 12 krajów, a wśród nich – obok teatru hiszpańskiego z „Życie snem” Calderona de la Barca i Berliner Ensemble Bertolta Brechta z Berlina z „Matką Courage” – teatr z Polski.

Udział wziął Teatr Kameralny z Warszawy z dwoma przedstawieniami: „Męża i żony” Aleksandra Fredry (premiera 26 X 1949) i „Grzechu” Stefana Żeromskiego (premiera 15 V 1951). Występy miały miejsce na scenie Theatre Sarah-Bernhardt w Paryżu: 12 i 13 lipca grano przedstawienie „Męża i żony” Aleksandra Fredry (pierwsze dla zaproszonych gości ze świata artystycznego i politycznego Francji, drugie dostępne za biletami),14 lipca – przedstawienie „Grzechu” Stefana Żeromskiego. „Męża i żonę” Polacy zagrali ponadto w miejscowości Noeux – les – Miner zamieszkałej przez polskich emigrantów pracujących w tamtejszych kopalniach.

Początkowo myślano o wysłaniu „Cyda” Pierre Corneille’a, potem „Horsztyńskiego” Juliusza Słowackiego, ale ostatecznie wybór padł na te przedstawienia. Należało pokazać twórczość rodzimą, narodową. Wybrano „sztuki w kraju popularne, a dzięki grze aktorów czytelne nawet dla nieznającego tekstu, wykraczające już sławą poza granice kraju”, jak pisał sprawozdawca w artykule „Co uzyskaliśmy w Paryżu” („Teatr” 1954 nr 18 s. 19).

„Już ten pierwszy występ był dużym sukcesem teatru polskiego. Dopiero jednak dalsze występy otwarte dla publiczności stały się prawdziwym triumfem. Ogromna sala teatru Sary Bernhardt była wypełniona do ostatniego miejsca. Przedstawienie „Grzechu” rozpoczęło się z opóźnieniem taki był natłok chętnych. Ludzie wdzierali się po prostu siłą na widownię.

Przedstawienie wielokrotnie przerywano brawami. Siedzący wśród publiczności aktorzy nasi, którzy nie brali udziału w przedstawieniu, mogli stwierdzić prawdziwy, niekłamany entuzjazm międzynarodowej publiczności, która przyszła obejrzeć nasz zespół. Szczególnie gdy w „Grzechu” wszedł na scenę Aleksander Zelwerowicz salę ogarnęła fala niebywałego entuzjazmu. Brawom i okrzykom nie było końca. Publiczność dała wyraz swej gorącej sympatii dla znakomitego artysty. (…)

Cała prasa francuska, (nawet skrajnie prawicowe „Figaro”) zamieściła notatki i recenzje, w których poza zwyczajowymi kurtuazyjnymi zwrotami dała wyraz swego dużego uznania dla polskiego teatru. (…)

Przywieźliśmy z sobą plakaty, które wywołały szczery podziw dla naszej grafiki, i – pomimo że to nie jest w zwyczaju francuskim – zostały rozklejone na ulicach Paryża. (…) Wreszcie – niezmiernie istotne dla świata kapitalistycznego – przyniosły w sumie największą kasę. Mieliśmy największą frekwencję. Polacy byli jedynym zespołem, na którego przedstawienia zostały rozchwytane długo przed przedstawieniem. To też walor, o którym nie wolno zapominać. To otwiera duży kredyt na przyszłość.

Ale ocena byłaby niepełna, gdyby nie wspomnień o pozyskanych przyjaciołach (…) 12 lipca nadana została nadana przez Radio Paris audycja, zapowiadająca występy zespołu polskiego, ilustrowana melodiami nuconymi przez Halinę Mikołajską; o osiągnięciach teatru w Polsce mówiła p. Valentine Tessier. Aktorzy teatru Ambigu, którzy przed dwoma laty byli na występach w Polsce, robili wszystko, aby uprzyjemnić czas naszym aktorom i pokazać im wszystko, co godne uwagi”.

Po powrocie aktorzy drukowali w dwutygodniku „Teatr” swoje wrażenia: Aleksander Zelwerowicz „Z paryskiego festiwalu” („Teatr” 1954 nr 17, s. 6-7), Jan Kreczmar „Wrażenia z Paryża” (część 1. – 1954 nr 17 s. 7-8 i część 2 – nr 18 s. 16-218), a Janina Romanówna „Kartki z podróży paryskiej” (1954 nr 20 s. 13). Towarzyszący Teatrowi Kameralnemu krytyk August Grodzicki opublikował „Notatki z teatrów paryskich” (1954 nr 20 s. 10-11). Prócz tego ukazały się dwa sprawozdania: „Po powrocie z Paryża” (1954 nr 16 s. 18) oraz „Co uzyskaliśmy w Paryżu” („Teatr” 1954 nr 18, s. 19). Tu warto przypomnieć, że po II wojnie światowej przed wyjazdem Teatru Kameralnego z Warszawy do Paryża jedynie Teatr Wojska Polskiego z Łodzi występował za granicą – w Czechosłowacji (2- 22 XI 1947), grając „Krakowiaków i Górali” Wojciecha Bogusławskiego ( z muzyką Jana Stefaniego, w inscenizacji Leona Schillera, scenografii Władysława Daszewskiego).

Powodzenie i wysoka ocena pierwszego Festival de Paris w 1954 roku spowodowały w roku następnym (1955) na Kongresie Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (International Theatre Institut – ITI), pozostającego pod protektoratem UNESCO, w Dubrowniku podjęcie decyzji o jego kontynuowaniu, a kolejne sukcesy paryskiego przeglądu w latach 1955 i 1956 (m.in. występy opery z Pekinu oraz Theatre Workshop prowadzonego przez Joan Littlewood w robotniczym przedmieściu Stratford East w Londynie, z przedstawieniem „Ardena z Feversham”) doprowadziły 27 marca 1957 roku do oficjalnego otwarcia pierwszego sezonu Teatru Narodów (Theatre de Nations); w roku 1961 roku ten dzień 27 marca uznano za święto teatralne obchodzone co roku pod nazwą Międzynarodowy Dzień Teatru.

W latach 1957-1971 sezony Teatru Narodów odbywały się co roku w Paryżu pod auspicjami Międzynarodowego Instytutu Teatralnego oraz Centre National Francais de Theatre. Finansowane były przez rząd Francji (80% kosztów), władze Paryża oraz regionu – departament Sekwana (20%). Przedstawienia odbywały się na scenie Theatre Sarah-Bernhardt. Organizowane były przez dyrektora generalnego A. M. Juliena. Przyjeżdżającym zespołom zapewniano scenę, pomoc personelu technicznego, pokrycie kosztów organizacyjnych, zakwaterowania i reklamy.

Kierowali sezonami Teatru Narodów w Paryżu dyrektor generalny (pierwszy: A. M. Julien) i kierownik artystyczny (pierwszy: C. Planson) oraz Komisariat (przedstawiciele francuskich władz z dziedziny kultury i innych zainteresowanych instytucji), którzy zatwierdzali program przedłożony przez dyrektora generalnego, pełnili funkcje jury i odpowiadali za (zmienny na przestrzeni lat) sposób finansowania.

W Teatrze Narodów przyznawano wyróżnienia honorowe: Wielka Nagroda za najlepsze przedstawienie (od 1959), Wielka Nagroda Krytyki dla najlepszego zespołu (od 1960), dyplomy dla twórców.

Przy Teatrze Narodów powstały: Klub Teatru Narodów, Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Teatralnych (Association Internationale des Critiques du Theatre – AICT), Międzynarodowe Koło Młodych Krytyków Teatru, Uniwersytet Teatru Narodów.

Na przestrzeni lat zainteresowanie wzbudziły teatry egzotyczne (japoński teatr no w 1957 i japoński teatr bunraku, opera pekińska, teatr kathakali), z przedstawień, m.in. sztuki Bertolta Brechta w Berliner Ensemble („Matka Courage”, 1954, 1957, 1960; „Kaukaskie koło kredowe”, 1955; „Kariera Artura Ui”, 1960), Shakespeare Memorial Theatre („Tytus Andronikus”, 1957) i wiele innych.

Wizyty polskich teatrów w Teatrze Narodów po roku 1954 były dosyć liczne, zwłaszcza dzięki zmianom politycznym „odwilży” i okresu popaździernikowego, m.in.:

– w 1955 (11 czerwca) – Teatr im. Juliusza Słowackiego z Krakowa („Zemsta” Aleksandra Fredry w reżyserii Wacława Nowakowskiego i scenografii Karola Frycza; „Lato w Nohant” Jarosława Iwaszkiewicza w reżyserii Romana Zawistowskiego i scenografii Tadeusza Kantora);

– w 1956 (19 – 21 czerwca) – Teatr Narodowy z Warszawy („Kordian” Juliusza Słowackiego w reżyserii Erwina Axera i scenografii Władysława Daszewskiego, z Tadeuszem Łomnickim w roli tytułowej);

– w 1958 (15 – 18 lipca) – Teatr Ludowy z Nowej Huty („Księżniczka Turandot” Carla Gozziego w reżyserii Krystyny Skuszanki i Jerzego Krasowskiego, w scenografii Józefa Szajny oraz „Jakobowsky i pułkownik” Franza Werfla w reż. Jerzego Krasowskiego i scen. Józefa Szajny);

– w 1959 (10 i 11 kwietnia) – Teatr Dramatyczny z Warszawy („Parady” Jana Potockiego, premiera 29 XI 1958, w reż. Ewy Bonackiej, inscenizacji i scenografii Władysława Daszewskiego);

– w 1959 (3 – 18 czerwca) – Teatr „Lalka” z Warszawy („Guignol w tarapatach” Leona Moszczyńskiego, premiera 21 III 1956, w reż. Jana Wilkowskiego, scen. Adama Kiliana oraz „O Zwyrtale Muzykancie czyli Jak się Góral dostał do nieba” Jana Wilkowskiego wg Kazimierza Przerwy-Tetmajera, premiera 23 XII 1958, w reż. Jana Wilkowskiego, scen. Adama Kiliana);

w 1960 (25 i 26 czerwca) – Teatr „Wybrzeże” z Gdańska „Pierwszy dzień wolności” Leona Kruczkowskiego (21 II 1960, w reż. Zygmunta Hubnera, scen. Janusza Adama Krassowskiego);

– w 1962 (7 i 8 maja) – Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza z Warszawy („Ryszard III” Williama Szekspira, w reż. Jacka Woszczerowicza oraz Kram z piosenkami” Leona Schillera);

– w 1962 (9 maja) – Wrocławski Teatr Pantomimy Henryka Tomaszewskiego (program składany: „Idea”, „Ziarno i skorupa”, „Książka”, „Jasełka”, „Człowiek i ptak”, „Woyzeck”). A także w latach następnych i dalszych.

Gdy w 1971 roku rząd francuski cofnął subwencję, powodując zakończenie czternastoletniej działalności Teatru Narodów w Paryżu, wtedy w roku 1973 delegacja polska na Kongresie Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) w Moskwie zgłosiła wniosek o reaktywowaniu Teatru Narodów jako festiwalu odbywającego się co roku w innym kraju i finansowanego przez gospodarzy. W wyniku pozytywnej decyzji Kongresu, pierwszy odnowiony Teatr Narodów odbył się 1975 w Warszawie, następne w 1976 w Belgradzie, 1977 w Paryżu, a następne w Caracas, Hamburgu, Amsterdamie, Wenecji, Sofii, Nancy, Frankfurcie nad Menem, Baltimore i innych miastach lub stolicach krajów zapraszających.

Teatr Narodów jest dziś ogólnoświatową instytucją organizującą międzynarodowe festiwale teatralne (dramat, opera, balet), służące prezentacji oryginalnych osiągnięć teatrów narodowych i najnowszych tendencji w rozwoju teatru na świecie, a nowa formuła organizacyjna przewiduje nie tylko przegląd przedstawień z teatrów zaproszonych na festiwal, ale także stwarza zaproszonym teatrom możliwość zapoznania się z teatrem gospodarzy.

Bożena Frankowska

Leave a Reply