Przejdź do treści

100 × 100. ARTYŚCI I WYDARZENIA: 100 RAZY TEATR POLSKI NA STULECIE POLSKI ODRODZONEJ I NIEPODLEGŁEJ (45)

17–31 lipca 1947

FINAŁ W WARSZAWIE PIERWSZEGO POWOJENNEGO WYDARZENIA FESTIWALOWEGO – OGÓLNOPOLSKIEGO KONKURSU SZEKSPIROWSKIEGO

(NA SCENIE TEATRU POLSKIEGO PRZY ULICY KARASIA)

Ogólnopolski Konkurs Szekspirowski został ogłoszony w 1946 roku przez Ministra Kultury i Sztuki jako jednorazowa ogólnopolska impreza poświęcona realizacji dzieł Williama Szekspira. W 330 rocznicę śmierci dramatopisarza (ur. 23 IV 1564 w Stratford – on – Avon, w hrabstwie Warwick, zm. tamże 23 IV 1616). Do udziału w Konkursie zostały zaproszone „wszystkie polskie zawodowe teatry dramatyczne”. Termin zgłoszenia wyznaczono na 1 lutego 1947 roku, a trwanie konkursu na czas od 1 stycznia do 15 maja 1947 roku. „Regulamin Konkursu Szekspirowskiego” został ogłoszony publicznie (m.in. w piśmie „Teatr” 1947 nr 1-2, s. 79-80) i składał się z dziewięciu punktów. Jeden z nich (punkt 2) podkreślał, że „opracowanie sceniczne sztuki nie może deformować zasadniczej intencji autora (dotyczy to zmian tekstu lub przeróbek daleko idących)”.

Zgłosiły się 22 teatry, z 17 miast, zapowiadając wystawienie 11 sztuk Williama Szekspira:

1. „Burzy” (Teatry Miejskie Dramatyczne z Warszawy);

2. „Dwóch panów z Werony” (Teatr „Studio” z Warszawy);

3. „Hamleta” (4 teatry: Miejski Teatr im. Juliusza Słowackiego z Krakowa, Teatr Kameralny Domu Żołnierza z Łodzi, Teatr Ziemi Pomorskiej z Torunia, Państwowy Teatr Polski z Warszawy);

4. „Jak wam się podoba” (Teatr „Wybrzeże” z Gdańska z siedzibą w Gdyni);

5. „Opowieści zimowej” (Teatr Miejski z Lublina);

6. „Otella” (2 teatry – Teatr Nowy z Poznania, Państwowy Teatr Wojska Polskiego z Łodzi);

7. „Poskromienia złośnicy” (3 teatry – Teatr Polski z Cieszyna-Bielska, Teatr Dolnośląski z Jeleniej Góry i Wrocławia, Teatr Śląski z Katowic);

8. „Snu nocy letniej” (2 teatry – Teatr Ziemi Opolskiej z Opola, Teatr Miejski z Sosnowca);

9. „Wesołych kumoszek z Windsoru” (3 teatry – Teatr Dolnośląski z Jeleniej Góry i Wrocławia, Teatr Śląski z Katowic, Stary Teatr z Krakowa);

10. „Wieczoru Trzech Króli” (3 teatry – Teatr Polski z Bydgoszczy, Teatr Polski z Częstochowy, Teatr Ziemi Rzeszowskiej z Rzeszowa);

11. „Wiele hałasu o nic” (3 teatry – Teatr Miejski z Białegostoku, Teatr Polski z Poznania, Teatr Miejski z Sosnowca).

W chwili ogłoszenia Konkursu Szekspirowskiego teatry polskie miały w repertuarze: „Hamleta” (Opole), „Sen nocy letniej” (Teatr Ziemi Pomorskiej w Toruniu), „Wieczór Trzech Króli” (Teatr Polski w Poznaniu, Państwowy Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach).

Ostatecznie udział w konkursie wzięło 13 teatrów z 11 miast, wystawiając 9 sztuk (8 zapowiadanych oraz niezapowiadanego „Romea i Julię”). Spośród zapowiadanych nie wystawiono w konkursie 3 sztuk: „Dwaj panowie z Werony”, „Opowieści zimowej”, „Wieczoru Trzech Króli”. Zagrano:

1. „Burzę” w reżyserii Leona Schillera (premiera 19 VII 1947 – Państwowy Teatr Wojska Polskiego w Łodzi pod dyrekcją Leona Schillera);

2. „Hamleta” w reżyserii Arnolda Szyfmana (premiera 17 VII 1947 – Państwowy Teatr Polski w Warszawie pod dyrekcją Arnolda Szyfmana);

3. „Jak wam się podoba” w reżyserii Iwo Galla (premiera 13 V 1947 – Teatr Wybrzeże z Gdańska w Gdyni pod dyrekcją Iwo Galla);

4. „Otella” w reżyserii Józefa Karbowskiego (premiera 10 VI 1947 – Miejskie Teatry Dramatyczne w Krakowie , pod dyr. Juliusza Osterwy – Stary Teatr pod dyrekcją Władysława Woźnika);

5. „Poskromienie złośnicy” w reżyserii Stanisława Kwaskowskiego (premiera – Teatr z Bielska-Cieszyna pod dyr. Stanisława Kwaskowskiego; w reżyserii Artura Kwiatkowskiego (premiera – Teatr Miejski w Częstochowie pod dyrekcją Stanisława Krotke);

6. „Romeo i Julię” w reżyserii Wilama Horzycy (premiera 4 V 1947 – Teatr Ziemi Pomorskiej w Toruniu pod dyrekcją Wilama Horzycy),

7. „Sen nocy letniej” w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego (premiera 5 VII 1947 – Państwowy Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego z Katowic pod dyrekcją Bronisława Dąbrowskiego; w reżyserii Jerzego Waldena i Mariana Godlewskiego – Państwowy Teatr Dolno-Śląski we Wrocławiu pod dyrekcją Jerzego Waldena; w reżyserii Hugona Morycińskiego (premiera – Teatr

Województwa Kieleckiego im. Stefana Żeromskiego w Kielcach pod dyrekcją Hugona Morycińskiego);

8. „Wesołe kumoszki z Windsoru” w reżyserii Czesława Szpakowicza (premiera – Teatr

Rozmaitości z Warszawy pod dyrekcją Eugeniusza Poredy);

9. „Wiele hałasu o nic” w reżyserii Karola Borowskiego (premiera – Państwowy Teatr Polski w Poznaniu pod dyrekcją Władysława Stomy; w reżyserii Zbigniewa Sawana (premiera – Teatr Mały z Warszawy pod dyrekcja Eugeniusza Poredy).

Do jury pod kierownictwem Teofila Trzcińskiego zaproszono spośród znawców literatury i teatru – Tadeusza Peipera, Mieczysława Rulikowskiego, Aleksandra Zelwerowicza, Stanisława Witolda Balickiego, Zygmunta Latoszewskiego, Juliana Starzyńskiego; Michał Rusinek jako dyrektor Departamentu Teatru reprezentował Ministerstwo Kultury i Sztuki. Uroczyste otwarcie Konkursu odbyło się 24 kwietnia 1947 w Teatrze Polskim w Bielsku-Cieszynie pod dyr. Stanisława Kwaskowskiego przedstawieniem „Poskromienia złośnicy”. Konkurs, jak obliczono, trwał od inauguracji do rozdania nagród 3 miesięce i 7 dni.

Zgłoszone do Konkursu przedstawienia oglądała w siedzibach teatrów specjalna (najmniej trzyosobowa) komisja złożona z członków Jury Konkursu i kwalifikowała najlepsze przedstawienia do finału w Warszawie. Finał odbył się na scenie Teatru Polskiego przy ulicy Karasia od 17 do 31 lipca 1947 roku i obejmował: pokazy wybranych przedstawień, obrady Jury Konkursu (31 VII 1947), ogłoszenie wyników – nagród zespołowych, aktorskich, reżyserskich, scenograficznych, ufundowanych przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Oświaty, Naczelną Dyrekcję Polskiego Radia, Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik”.

Pokazy finałowe zgromadziły zespoły:

„Burzy” z Państwowego Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w reżyserii Leona Schillera;

„Hamleta” z Teatru Polskiego w Warszawie, w reżyserii Arnolda Szyfmana;

„Jak wam się podoba” z Teatru „Wybrzeże” w Gdańsku z Gdyni, w reżyserii Iwo Galla;

„Snu nocy letniej” z Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego.

W wyniku obrad Jury (31 lipca 1947 roku) przyznano 19 nagród – zespołowe i indywidualne, w dziedzinie aktorstwa, reżyserii, scenografii oraz 13 wyróżnień. Rozdzielone pomiędzy zespoły finalistów oraz teatry w Częstochowie i w Toruniu.

[1] Pierwszą nagrodę zespołową zdobył Teatr „Wybrzeże” z Gdyni pod kierownictwem Iwo Galla za przedstawienie: „Jak wam się podoba” w reżyserii Iwo Galla.

Nagrody za reżyserię otrzymali:

[2] I. nagrodę reżysersko-inscenizacyjną Leon Schiller za inscenizację: „Burzy” w Państw. Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi (premiera 19 VII 1947, pokaz w Teatrze Polskim w Warszawie 22 i 23 VII 1947).

[3] II. nagrodę reżyserską Iwo Gall za inscenizację „Jak wam się podoba” w Teatrze „Wybrzeże” z Gdańska w Gdyni;

[4] II. nagrodę Wilam Horzyca za reżyserię „Romea i Julii” w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu.

Nagrody za scenografię zdobyli:

[5] I. nagrodę Władysław Daszewski – za „Burzę” (Państwowy TWP w Łodzi),

[6] I. nagrodę Karol Frycz za „Hamleta” (Teatr Polski w Warszawie),

[7] II. nagrodę Andrzej Pronaszko – za „Sen nocy letniej” (Państw. Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach),

[8] III. nagrodę Feliks Krassowski za „Poskromienie złośnicy” (Teatr Miejski w Częstochowie) .

Przyznano także wiele nagród indywidualnych dla aktorów:

[9] I. nagrodę aktorską Wojciechowi Brydzińskiemu za rolę Starego Aktora w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie);

[10] II. nagrodę Gustawowi Buszyńskiemu za rolę Poloniusza w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie)

[11] III. nagrodę Saturninowi Butkiewiczowi za rolę Króla w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie);

[12] IV. nagrodę Leonowi Pietraszkiewiczowi za Kalibana w „Burzy” (Państwowy TWP w Łodzi);

Nagrody otrzymali także:

[13] Elżbieta Barszczewska za rolę Ofelii w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie),

[14] Ryszarda Hanin za rolę Ariela w „Burzy” (Państwowy TWP w Łodzi),

[15] Leokadia Pancewicz za rolę Królowej w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie),

[16] Karol Adwentowicz za rolę Prospera w „Burzy” (Państwowy TWP w Łodzi),

[17] Stanisław Kwaskowski za rolę Grunia w „Poskromieniu złośnicy” (Teatr Miejski z Częstochowy),

[18] Jan Kurnakowicz za rolę Spodka w „Śnie nocy letniej” (Państwowy Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach),

[19] Marian Wyrzykowski za rolę tytułową w „Hamlecie” (Teatr Polski w Warszawie).

W prasie całego Kraju ukazały się recenzje konkursowych przedstawień, podkreślające wysoki poziom przedstawień konkursowych, oraz sprawozdania z uroczystości wręczenia nagród. Wspominano nagrodzone przedstawienia w wydawanych później monografiach i słownikach teatru polskiego.

O „Jak wam się podoba” z Teatru „Wybrzeże” z Gdańska w Gdyni pisał Stanisław Marczak-Oborski:

„Największy sukces Wybrzeża został uwieńczony pierwszą nagrodą zespołową na Festiwalu Szekspirowskim. Gall potraktował „Jak wam się podoba” w duchu ludowej ballady mieszającej baśń z prawdą w cudzysłowie rzeczywistości scenicznej. Oto maszyniści w roboczych strojach montowali na oczach publiczności miejsca akcji, których wygląd łączył realia architektoniczne i kostiumowe wczesnego renesansu z elementami eksperymentalnymi. Na scenie talerzowej obracała się dwustronna dekoracja wyobrażająca w nieco abstrakcyjnym skonwencjonalizowanym sposobie to dwór książęcy, to znowu las ardeński. Takie pomieszanie epok i stylów oraz surowość geometryzującej scenografii nadawały przedstawieniu cechy uniwersalne i moralitetowe. Jeszcze jedno jego „piętro” stanowiła niebanalna w tym otoczeniu atmosfera komediowej zabawy, płynąca ze świeżości i wdzięku autentycznie młodych wykonawców” („Teatr polski w latach 1918 – teatry dramatyczne”, Warszawa 1985, Część trzecia „Teatr w Polsce Ludowej 1945-1965”, „Odrodzenie życia teatralnego”, s. 219).

A Redakcja „Słownika biograficznego teatru polskiego 1765- 1965” (Warszawa 1973, s. 180) w haśle poświęconym Iwo Gallowi charakteryzowała przedstawienie: „Jak wam się podoba” (1947), wystawione także w Warszawie na Konkursie Szekspirowskim, zaliczono do najciekawszych przedstawień konkursowych i wyróżniono dwiema nagrodami: zespołową i za inscenizację. (…). powszechnie podziwiano dekoracje, w zasadzie architektoniczne, niepozbawione jednak walorów malarskich. Były to proste, wielopoziomowe konstrukcje, złożone z nielicznych, symbolicznie potraktowanych elementów, co (…) umożliwiało płynność akcji bez zbędnych przerw (Gall nie używał kurtyny) (…) starał się skupić na uwagę widza na grze aktorów, co krytyka z uznaniem podkreślała, chwaląc równocześnie Galla reżysera i pedagoga. (Cały zespół T. Wybrzeże składał się z wychowanków jego Studia)”.

Inscenizację „Burzy” w reżyserii Leon Schillera z Teatru Wojska Polskiego w Łodzi oceniał Wacław Borowy w „Tygodniku Powszechnym”: „Przedstawienie zespołu łódzkiego daje rzeczywiście miarę Leona Schillera. Wszystkie zadania, jakie utwór nastręczał, są rozwiązane w sposób kolumbowo trafny, kolumbowo odkrywczy i zarazem – kolumbowo prosty. Nikomu chyba przed Schillerem nie przyszło do głowy, że „Burzę” można tak ukształtować; po tym zachwycającym przedstawieniu na pewno wielu z nas nie będzie mogło widzieć jej inaczej”.

Przedstawieniem „Romea i Julii” w reżyserii Wilama Horzycy zachwycał się Konstanty Puzyna w obszernej recenzji zamieszczonej w „Nowinach Literackich” („Romeo” bez glicynii”, 1947 nr 23; przedruk: Lidia Kuchtówna „Wielkie dni małej sceny. Wilam Horzyca w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu 1945-1948”, Wrocław 1972, s. 191-194).

Powodzeniem cieszył się „Sen nocy letniej” w Państwowym Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, w tłumaczeniu Stanisława Koźmiana, z muzyką Feliksa Mendelssona, w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego, scenografii Andrzeja Pronaszki, z choreografią Tacjanny Wysockiej (sztuka grana 60 razy dla ok. 37 tysięcy widzów). A w wykonaniu takich aktorów, jak Ludwika Castori (Tytania), Maria Życzkowska (Helena), Tadeusz Kondrat (Dudek), Tadeusz Łomnicki (Puk), Tadeusz Surowa (Spodek), Igor Śmiałowski (Oberon), a kompania rzemieślników jako „gromada rozkosznych wesołków, którzy rozśmieszali do łez nie tylko widownię, ale także siebie samych”, jak Kondrat (Dudka), Surowa (Spodek), Jastrzębski (Pigwa), Lewicki (Spój), Fitio (Ryjek), Jasiecki (Głodniak), chwalonych przez recenzentów: „był to pierwszorzędny zespół komiczny, w którym rej wodzili, jak zwykle pp. Surowa i Kondrat, a zwłaszcza Surowa Spodek stał się wielką kreacją tego zdolnego artysty” (Bolesław Surówka, „Sen nocy letniej” Williama Szekspira”, „Dziennik Zachodni” 1947 nr 186). Po występie w finale Konkursu w Warszawie pisali pochlebnie o przedstawieniu m.in. znani krytycy, jak Edward Csató („Krążymy dokoła Szekspira”, „Nowiny Literackie” 1947 nr 21) i August Grodzicki („Sen nocy letniej”, „Kurier Codzienny” 1947 nr 204).

Po latach trzydziestu wspominał przedstawienie i wykonawców sam reżyser Bronisław Dąbrowski w „Kronice złudzeń” czyli drugim tomie książek „Na deskach świat oznaczających” (Kraków 1978, s. 50-83).

Zaproszeni na Festiwal angielscy krytycy i szekspirolodzy (m.in. William Tyrone Guthrie) w rozmowie dla „Dziennika Polskiego” powiedzieli: „Jesteśmy szczerze wzruszeni tym wszystkim, co widzieliśmy w Warszawie na finale Konkursu i w czasie wyjazdów na prowincję. Jako Anglików ujmuje nas niezmiernie ten wielki kult polski dla Szekspira. W Warszawie byliśmy obecni na trzech sztukach finałowych – „Hamlecie” [Teatr Polski w Warszawie], „Burzy” [Państwowy Teatr Wojska Polskiego w Łodzi] i „Śnie nocy letniej” [Państwowy Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]. Podziwialiśmy dobrą grę całego zespołu w Teatrze Polskim (…). Prawdziwą jednak przyjemność sprawiło nam przedstawienie „Snu nocy letniej”, które miało najbardziej wyrównany poziom” („Dziennik Polski” 1947 nr 241).

Na temat katowickiego „Snu nocy letniej” Ludwik Hieronim Morstin relacjonował swoją rozmowę z Williamem Tyrone Guthrie: „Mówił, że tak bliska ona duchowi Szekspira, a zachwyciło go szczególnie zharmonizowanie trzech światów tej bajki, intuicyjne wyczucie tradycji angielskiej” (s. 125).

Nagrodę (II nagroda Ministra Kultury i Sztuki) dla Wilama Horzycy za inscenizację i reżyserię „Romea i Julii” oraz wyróżnienie za opracowanie plastyczne dla Leonarda Torwirta (premiera 14 V 1947, pokaz przedstawienia dla Jury w Toruniu 28 V 1947) skomentował (kąśliwie) Wilam Horzyca w ciekawym liście do Jarosława Iwaszkiewicza („Listy Wilama Horzycy”. Wybór i opracowanie Lidia Kuchtówna, Warszawa 1991, Instytut Sztuki PAN, s. 179-181).

Teksty o Konkursie Szekspirowskim publikowało pismo „Teatr” – m.in.: J. K., „Poskromienie złośnicy” otwiera Konkurs Szekspirowski” („Teatr” 1947 nr 4-5, s. 46-47); K. M., „Przed finałem Konkursu Szekspirowskiego” (1947 nr 7-8, s. 58-59), „Konkurs Szekspirowski w cyfrach” (1947 nr 9, s. 22-24).

Równocześnie „Teatr” ogłasza interesujące artykuły na temat Szekspira i recepcji jego dzieł w Polsce, m.in. Mieczysława Rulikowskiego „Shakespeare na scenach polskich” („Teatr” 1946 nr 5 s. 3-15); Wiktora Hahna „Wpływ Szekspira na polską literaturę dramatyczną” („Teatr” 1947 nr 1 s. 3-8); Wojciecha Natansona „Makbet” w maskach” („Teatr” 1947 nr 1-2, s. 12-13); Józefa Maślińskiego „Gdy powracamy do Szekspira” („Teatr” 1947 nr 4-5 s. 25-34); Wiktora Hahna „Prapremiera „Hamleta” we Lwowie w r. 1797” („Teatr” 1947 nr 4-5); Bolesława Hajdukowicza „Szekspir a widownia współczesna” („Teatr” 1947 nr 4-5, s. 38-43); Ludwika Hieronima Morstina „Tymon Ateńczyk” Szekspira” („Teatr” 1947 nr 4-5, s. 43-46); E. S. „Wesołe kumoszki z Windsoru” na Scenie Muzyczno-Operowej” („Teatr” 1947 nr 4-5, s. 81-82); „Pamiątkowy teatr Szekspira” („Teatr” 1947 nr 4-5, s. 94-96); Tadeusza Peipera „Szekspirowski lud” („Teatr” 1947 nr 9, s. 8-11).

Organizacja Festiwalu Szekspirowskiego była nawiązaniem do tradycji zarówno europejskiej jak polskiej. Jeśli pominąć festiwalowe z natury starożytne prezentacje greckie, w czasach nowożytnych festiwalowe tradycje europejskie miały sto lat, a polskie blisko pół wieku.

Najstarszym w Europie, i pewnie na świecie (nie uwzględniając widowisk obu Ameryk), był przegląd przedstawień muzycznych w Wielkiej Brytanii organizowany od 1807 roku.

Po nim były trzy następne:

– od 1865 roku odbywający się w Monachium przegląd dramatów Johanna Wolfganga Goethego, Gottholda Ephraima Lessinga i Friedricha Schillera;

– od 1876 roku Festiwal Wagnerowski w Bayreuth;

– od 1879 Szekspirowski w Stratfordzie.

W XX w. pierwszy festiwal zorganizował Arthur Hopkins w Stanach Zjednoczonych. W 1920 roku słynny festiwal europejski powołał do życia Max Reinhardt w Salzburgu. Potem powstały festiwale we Florencji (Maggio Musicale Fiorentino, 1933) i w Wenecji (La Biennale di Venezia, zaczątkiem była wystawa sztuki, 1893).

Po II wojnie światowej pierwsze wielkie festiwale europejskie działały w Edynburgu w Wielkiej Brytanii (International Edinburgh Festival of Music and Drama, od 1946), w Avignonie we Francji (Festival d´ Avignon, powstały dzięki staraniom Jean Vilara, 1947) oraz w Hadze i Amsterdamie (Holland Festival, od 1948), Dubrowniku (Letne Igre, od 1950), Bergen (Festspillene, od 1953), Parmie (od 1953), Paryżu (Festival de Paris, od 1954, późniejszy Festiwal Teatru Narodów), Atenach (od 1955), Baalbecku (od 1955), Nowym Sadzie (Sterijino Pozorje, od 1956), Epidaurze (od 1956), Berlinie (Berliner Festwoche, od 1957). Poza Europą najsłynniejsze w Stratfort w Ontario w Stanach Zjedn. (od 1953) oraz w Sziraz w Iranie.

W sto lat po narodzinach pierwszego europejskiego festiwalu teatralnego odbył się pierwszy polski przegląd przedstawień o charakterze festiwalu – zorganizował go w 1907 roku w Krakowie Ludwik Solski, dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie (obecnego Teatru im. Juliusza Słowackiego). Był to po śmierci Stanisława Wyspiańskiego przegląd jego dramatów granych na scenie krakowskiej. Nazwany „Cyklem Wyspiańskiego” miał w programie: 5 XII: „Warszawiankę” i fragmenty „Nocy Listopadowej” (poprzedzone recytacją trenu Leopolda Staffa na śmierć Stanisława Wyspiańskiego); 7 XII: „Lelewela” i fragmenty „Nocy Listopadowej”; 10 XII: „Lelewela”; 11 XII: „Wesele”. W tym samym miesiącu grano dramaty Stanisława Wyspiańskiego w Kaliszu i Lublinie – „Wesele”, w Poznaniu – „Warszawiankę”, w Warszawie – „Bolesława Śmiałego”, w Wilnie – „Sędziów”.

W 1909 także Ludwik Solski urządził w Teatrze Miejskim w Krakowie następny festiwal z okazji stulecia urodzin Juliusza Słowackiego. Był to przegląd dramatów zrealizowanych w Teatrze Miejskim w Krakowie, połączony z nadaniem teatrowi imienia Juliusza Słowackiego. Grano: „Horsztyńskiego”, „Sen srebrny Salomei”, „Lillę Wenedę”, „Mazepę”, „Fantazego” pod tytułem „Nowa Dejanira”, „Beatrix Cenci”, „Księcia Niezłomnego” i „Balladynę”.

W 1921 roku dla uczczenia jubileuszu pisarskiego Stanisława Przybyszewskiego urządzono festiwal obejmujący prezentacje sztuk na scenach w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W 1927 podczas uroczystości sprowadzenia do Polski zwłok Juliusza Słowackiego w całym Kraju teatry wystawiały jego sztuki: w Grudziądzu – „Lillę Wenedę”, w Katowicach – „Balladynę”, w Krakowie – po uroczystym wieczorze poezji grano „Balladynę”, w Toruniu – „Horsztyńskiego”, w Warszawie – „Samuela Zborowskiego” w Teatrze Polskim, „Złotą Czaszkę” w Teatrze Letnim, a „Kordiana” na Rynku Starego Miasta. (Por. 6 VI – 11 IX 1927 PRZEDSTAWIENIA JULIUSZA SŁOWACKIEGO ZWIĄZANE Z UROCZYSTOŚCIAMI SPROWADZENIA DO POLSKI ZWŁOK POETY – WIELKI OBJAZD PO POLSCE TEATRU „REDUTA” Z „KSIĘCIEM NIEZŁOMNYM”).

W 1929 roku w setną rocznicę śmierci Wojciecha Bogusławskiego zorganizowano przegląd przedstawień po raz pierwszy oficjalnie nazwany festiwalem. W Łodzi grano wówczas „Henryka IV na łowach”, w Poznaniu – „Spazmy modne”, w Warszawie na Rynku Starego Miasta – „Krakowiaków i Górali” (20 VII 1929), a w Teatrze Narodowym – fragmenty „Izkahara” i „Spazmów modnych”.

W 1930 roku w stulecie Powstania Listopadowego odbywały się w teatrach polskich od 28 listopada do 12 grudnia uroczyste przedstawienia. Dnia 28 listopada 1930 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie odbyła się premiera „Spisku koronacyjnego” Juliusza Słowackiego wg aktu III „Kordiana” Juliusza Słowackiego (w 10 obrazach, w reżyserii i inscenizacji Juliusza Osterwy). W innych teatrach grano głównie dramaty Stanisława Wyspiańskiego: w Teatrze Miejskim w Grudziądzu „Noc Listopadową”, w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie „Warszawiankę”, w Łodzi, Poznaniu i Wilnie w przedstawieniach składanych fragmenty „Nocy Listopadowej i „Warszawianki”, w Warszawie w Teatrze Nowym „Warszawiankę”, w Teatrze Polskim „Noc Listopadową”.

Najbardziej uroczyste były obchody z okazji 25 rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego oraz Konkurs i Festiwal jego imienia ogłoszony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (w dniach od 11 XI do 12 XII 1932 odbyło się 20 premier).

Po II wojnie światowej po Festiwalu Szekspirowskim powoływano do życia inne festiwale, rozmaicie nazywane: konkursy, przeglądy, spotkania.

Najwcześniej powstały dwa festiwale (początkowo lokalne, z czasem ogólnopolskie): Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich (1949) oraz Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych (1950 w Warszawie, od 1951 pod nazwami: Przegląd Scen Śląska i Opolszczyzny oraz Festiwal Teatrów Śląska i Opolszczyzny, od 1960 we Wrocławiu, od 1963 co roku).

W latach sześćdziesiątych nastąpił burzliwy rozwój imprez tego rodzaju. Spośród znaczących powstawały kolejno m.in.:

1959 – Festiwal Teatrów Polski Północnej w Toruniu (pierwszy od 13 do 22 VI 1959), festiwal regionalny o charakterze stałym odbywający się co roku; w 1989 ten najstarszy polski festiwal teatralny został zlikwidowany z inicjatywy Krystyny Meissner, dyrektorki Teatru im. Wilama Horzycy w Toruniu, która zaproponowała powołanie na jego miejsce Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Kontakt” (od 1991 odbywającego się co roku).

1961 – Kaliskie Spotkania Teatralne ( 2 V 1961) ;

1962 – Ogólnopolski Festiwal Teatrów Lalek w Opolu (od 1962);

1965 – Warszawskie Spotkania Teatralne (prezentujące najciekawsze przedstawienia polskie minionego sezonu);

1967 – Międzynarodowy Festiwal Festiwali Studenckich we Wrocławiu (od 1967; przekształcony 1973 w Międzynarodowy Festiwal Teatru Otwartego);

1975 – Ogólnopolskie Konfrontacje „Klasyka Polska” w Opolu (od 1975);

A także mający znamiona festiwalowe Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.

Przy prezentacji Warszawskich Spotkań Teatralnych jako jednego ze stu wydarzeń teatralnych w Polsce Odrodzonej i Niepodległej, goszczącego krytyków teatralnych z całego świata i podziwiających wielkość polskiego teatru tamtych lat zostanie scharakteryzowany cały ruch festiwalowy.

Liczy on do dziś około 150 festiwali. Niektóre bardzo trwałe, działały systematycznie przez dziesiątki lat (Toruń, Kalisz, Wrocław, Opole, Bielsko–Biała), inne organizowane tylko przez kilka lat lub zgoła efemerycznie.

Zasięgiem swym (siedziba lub miejsce prezentacji przedstawień) objął całą Polskę poprzez takie miejscowości, jak m.in.: Baranów, Białystok, Będzin, Bielsko-Biała, Bogatynia, Bolesławiec, Bolków, Bydgoszcz, Cieplice, Cieszyn, Częstochowa, Elbląg, Gdańsk, Gdynia, Gliwice, Gniezno, Gorzów Wielkopolski, Grudziądz, Jelenia Góra, Kalisz, Kamienna Góra, Karpacz, Katowice, Kielce, Koszalin, Kościerzyna, Kowary, Kraków, Krosno, Książ, Kudowa–Zdrój, Kwidzyń, Lubań, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Ostrowiec Świętokrzyski, Piła, Poznań, Przemyśl, Rzeszów, Słupsk, Sopot, Szczecin, Szklarska Poręba, Szczawno–Zdrój,

Szklarska Poręba, Sztum, Świeradów, Tarnobrzeg, Tarnów, Tczew, Toruń, Wałbrzych, Warszawa, Wejherowo, Wrocław, Zabrze, Zakopane, Zamość, Zgorzelec, Zielona Góra.

Organizowany był przeważnie przez władze państwowe, jak ministerstwa: Kultury i Sztuki, Oświaty, Szkolnictwa, Spraw Zagranicznych albo władze lokalne: województwa, powiaty, miasta, gminy, a także domy kultury, instytuty naukowe, stowarzyszenia, teatry.

Miewał przeważnie charakter konkursu z nagrodami jury, złożonego z krytyków teatralnych i ludzi teatru lub przyznawanymi przez publiczność w głosowaniu czy plebiscycie, ale także charakter niekonkursowy – konfrontacji, prezentacji, przeglądów i spotkań.

Spopularyzował, obok nazw tradycyjnych, jak festiwal, konkurs, przegląd, spotkanie – ogromny szereg nazw własnych: Biennale, Dekada, Dni, Drama, Fama, Jarmark, Jesień, Konfrontacje, Konkurs, Kontakt, Kontrapunkt, Lato, Malta, Panorama, Reminiscencje, Sezon, Start, Sympozjum, Targi, Teatr w Walizce (w Łomży), Tydzień, Warsztaty, Wernisaż, Wieczory, Wiosna, Zderzenie.

Wypracował szereg własnych cech, które określają:

zasięg terytorialny (lokalne, regionalne, ogólnopolskie, międzynarodowe – usytuowane w Warszawie, w dużych miastach, małych miejscowościach, nawet wsiach) oraz zasięg czasowy (jednorazowe, coroczne, cykliczne);

rodzaj teatru (baletowe, dramatyczne, lalkowe, marionetek, muzyczne, pantomimy, tańca, ale także jednego aktora, małych form, plenerowe, teatrów objazdowych, teatru solistów, teatru ulicznego, teatru wizji i plastyki, wizji i ruchu);

rangę (lokalne, ogólnokrajowe, międzynarodowe);

tematykę (dzieła wybranego autora, jednego dramatu w różnych inscenizacjach, „Dziadów” Adama Mickiewicza w Warszawie 1966);

rodzaj występujących zespołów czy pokazów (amatorskie, autorskie, studenckie, szkolne, zawodowe) itp. cechy czy wyróżniki.

Według „Almanachów scen polskich” w sez. 1984/1985 było w Polsce 28 festiwali (w tym 11 ogólnopolskich i 2 międzynarodowe), w sez. 1990/1991 – było już 35. Według zestawienia pani Doroty Buchwald, dyrektora Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie zagraża nam festiwalomania.

BIBLIOGRAFIA:

Mieczysław Rulikowski, „Konkursy dramatyczne”, „Twórczość” 1947 z. 10 (i wydanie osobne Kraków);

„Między świętem a przesytem. Festiwale teatralne i ich miejsce we współczesnym życiu kulturalnym Polski” pod redakcją Dariusza Kosińskiego, Szczecin 2016 (tu m.in. ważne artykuły ogólne: Doroty Buchwald „Współczesne festiwale w Polsce. Typologia i geografia”, s. 15 – 26 oraz Jana Ciechowicza „Typologia i charakterystyka festiwali teatralnych”, s. 69-76).

Bożena Frankowska

Leave a Reply