Przejdź do treści

100 × 100. ARTYŚCI I WYDARZENIA: 100 RAZY TEATR POLSKI NA STULECIE POLSKI ODRODZONEJ I NIEPODLEGŁEJ (20)

27 VI – 20 VII 1929 i 23 VII – 3 VIII 1929

PIERWSZY W DWUDZIESTOLECIU FESTIWAL TEATRALNY KU CZCI „OJCA SCENY NARODOWEJ” – W SETNĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO

W okresie Dwudziestolecia nazwy festiwal, pochodzącej od łacińskiego słowa festum oznaczającego – święto jeszcze w Polsce nie używano. Weszła w powszechne użycie dopiero po drugiej wojnie światowej.

Ale imprezy o tym charakterze – jako uroczystości złożone z imprez artystycznych (czasem także konkursów) i spotkań umożliwiających uczestnikom nawiązywanie kontaktów kulturalnych – organizowano od początku (1907) XX wieku. Odbywały się sporadycznie – najczęściej z okazji uroczystych rocznic: wydarzeń historycznych (Powstanie Listopadowe), jubileuszy pisarskich czy teatralnych (Stanisława Przybyszewskiego, 1921; Stefana Żeromskiego, 1925; Stanisława Wyspiańskiego, 1927, 1932; Wojciecha Bogusławskiego, 1929). Określano je jako cykle przedstawień, obchody, przeglądy, rocznice, uroczystości.

W latach 1918-1939 charakter „festiwalowy” miały przede wszystkim dwa obchody:

1. w 1929 w setną rocznicę śmierci „ojca sceny narodowej” Wojciecha Bogusławskiego;

2. w 1932 w 25. rocznicę śmierci Stanisława Wyspiańskiego (obchodom tym towarzyszył także konkurs i nagrody).

Najgłośniejsze były obchody stulecia Wojciecha Bogusławskiego. Były właściwie nawet dwa – drugi po zakończeniu pierwszego. Przy nich najprawdopodobniej (?) po raz pierwszy użyto słowa „festiwal”.

Wcześniejszy był Szyfmanowski zorganizowany przez Arnolda Szyfmana w Teatrze Polskim w Warszawie od 27 VI do 20 VII 1929. Grano wówczas następujące przedstawienia:

27 VI 1929 – „Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry w Teatrze Małym (reżyserii Stanisława Stanisławskiego);

13 VII 1929 – „Bolesław Śmiały” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Polskim (w reżyserii i inscenizacji Leona Schillera);

20 VII 1929 – „Cud mniemany” Wojciecha Bogusławskiego w wykonaniu Teatru Polskiego jako widowisko plenerowe na Rynku Starego Miasta w Warszawie ( w inscenizacji Leona Schillera). Festiwal anonsowały aż dwa druki Dyrekcji pod redakcją Jana Lorentowicza wydane w 1929 roku w Warszawie. Pierwszy pt. „Festiwal Teatru Polskiego dla uczczenia twórcy Teatru Narodowego – Wojciecha Bogusławskiego (1760-1829), 27 czerwca – 23 lipca 1929”, podawał „Program festiwalu”, „Kalendarz repertuarowy”, „Plan Teatru Polskiego” i „Plan sytuacyjny teatru”. Następny pt. „Festiwal Teatru Polskiego w Warszawie dla uczczenia twórcy sceny narodowej Wojciecha Bogusławskiego (1760-1829), 27 czerwca – 28 lipca 1929 r.”, wydrukowany w pięciu językach (po polsku, angielsku, czesku, francusku i niemiecku), zawierał artykuły: „Teatry w Polsce” (s. 3-12), „Teatr Polski i jego działalność (1913-1929)”, s. 13-18, wiersz Or–Ota pt. „Pierwszy wieczór” (29 stycznia 1913), s. 19 -21 oraz streszczenia granych dramatów: „Cud ,mniemany, czyli Krakowiacy i Górale” Wojciecha Bogusławskiego, s. 22-26, „Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry, s. 27-30, „Bolesław Śmiały” Stanisława Wyspiańskiego, s. 31-35, „Wielki kram” George Bernarda Shawa, s. 36 – 40.

Drugi Festiwal Bogusławskiego w 1929 roku miał charakter ogólnopolski i został ogłoszony przez Związek Artystów Scen Polskich od 23 lipca do 3 sierpnia 1929. W tych dniach staraniem ZASP-u odbyły się we wszystkich teatrach w Polsce uroczystości ku czci Wojciecha Bogusławskiego. Dnia 23 lipca 1929 roku w Katedrze Św. Jana w Warszawie było nabożeństwo, a wieczorem Polskie Radio nadało specjalną audycję. Główne obchody zorganizowano w Teatrze Narodowym w Warszawie, gdzie 2 sierpnia 1029 roku grano przedstawienie złożone z wybranych aktów „Izkhara”, „Spazmów modnych” i „Ducha sprzeciwieństwa” Wojciecha Bogusławskiego w inscenizacji Wacława Radulskiego i w dekoracjach Wincentego Drabika.

Ponadto pokazano m.in.:

w Teatrze Miejskim w Łodzi „Henryka IV na łowach”;

w Teatrze Polskim w Poznaniu „Spazmy modne”;

a w ramach inscenizacji „następców ojca sceny narodowej”: Aleksandra Fredry „Śluby panieńskie” i Stanisława Wyspiańskiego „Bolesława Śmiałego”.

Z Festiwalem ZASP powiązał jeszcze dwie inicjatywy: otwarcie specjalnej wystawy oraz budowę w Warszawie pomnika Wojciecha Bogusławskiego. Podczas X Zjazdu (5-7 IV 1928) uchwalono wzniesieniu pomnika Wojciecha Bogusławskiego przed Teatrem Wielkim na Placu Teatralnym. Pierwsze posiedzenie Komitetu Budowy Pomnika odbyło się 25 XI 1928 i ogłoszono konkurs na projekt pomnika z terminem do 1 VI 1929; I nagrodę otrzymał Jan Szczepkowski, II – Karol Tchorek. Ale uroczyste odsłonięcie odbyło się dopiero 27 IX 1936. Za przykładem Warszawy poszła Łódź, gdzie 14 II 1937 w Teatrze Miejskim odbyło się uroczyste odsłonięcie popiersia Wojciecha Bogusławskiego dłuta Parysa Filippi, a Józef Śliwicki wygłosił przemówienie, w którym m.in. powiedział: „Za to, że Wojciech Bogusławski przez swoje czyny artystyczne prowadził Naród ku wolności, za to, że po wieczne czasy zostawił naukę, czym może być dla społeczeństwa „teatr żywy – teatr walczący”, za to otaczamy pamięć Jego czcią i miłością tak wielką, na jaką zasługują najmilsi sercom naszym bohaterowie dziejów ojczystych”.

Wystawa została otwarta 3 VIII 1929, przynosząc wydawnictwo z przedmową Mieczysława Tretera pt. „Ku uczczeniu setnej rocznicy zgonu Wojciecha Bogusławskiego Wystawa Teatralna. Katalog z 8 rycinami. Warszawa Sierpień 1929”. Na wystawie prócz dokumentów od epoki Wojciecha Bogusławskiego do XX w. znalazły się materiały dotyczące realizacji dzieł Wojciecha Bogusławskiego współcześnie na scenach w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Wilnie.

Uroczyste obchody ogólnopolskie zorganizowane z okazji rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego odbywały w okresie od 11 listopada do 12 grudnia 1932 roku. Miały w programie: wystawę dzieł Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, premiery dramatów zgłoszone przez teatry z całej Polski (ponad 20 premier), ogłoszony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Konkurs na inscenizację dzieł Wyspiańskiego (z nagrodami w dziedzinie sztuki aktorskiej, reżyserii i dekoracji).

Uroczystości rozpoczęły się w dniach od 25 do 28 listopada w Krakowie, gdzie:

25 XI 1932 odbyło się w kościele franciszkanów wieczorne przedstawienie z udziałem chóru cecyliańskiego i recytacjami Juliusza Osterwy z „Wyzwolenia” na tle podświetlonych witraży Wyspiańskiego;

26 XI 1932 otwarto w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych wystawę dzieł Wyspiańskiego, a podczas otwarcia aktorzy Teatru im. Juliusza Słowackiego z Krakowa odegrali „Weimar” (w przekładzie Antoniego Euzebiusza Balickiego i reżyserii Józefa Karbowskiego);

26 XI 1932 w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie odbyło się wystawienie „Wesela” w opracowaniu scenicznym Juliusza Osterwy oraz 27 XI 1932 – „Wyzwolenie”, także w opracowaniu scenicznym i reżyserii Juliusza Osterwy; nazajutrz 28 XI 1932 – w Krakowskim Teatrze Żydowskim (ul. Bocheńska 7) zagrano „Daniela” w inscenizacji i reżyserii – R. Wellnerowej (w przekładzie Daniela Leibla z Tarnowa [Lajbla]), którego zagrano razem z „Sędziami”.

Od 26 listopada 1932 także w innych miastach odbywały się kolejne przedstawienia:

26 XI 1932 – w Częstochowie w Teatrze Kameralnym: „Sędziowie” (inscenizacja i reż. Iwo Galla);

27 XI 1932 – w Poznaniu w Teatrze Nowym im. Heleny Modrzejewskiej: „Zygmunt August” (7 scen dramatycznych w układzie i inscenizacji A. Horwatha, w reż. Konstantego Tatarkiewicza);

27 XI 1932 – w Poznaniu w Teatrze Polskim: „Akropolis” (w inscenizacji i reż. Teofila Trzcińskiego);

28 XI 1932 – w Bydgoszczy w Teatrze Polskim: „Wesele” (reżyseria Władysław Stoma);

28 XI 1932 – w Łodzi w Teatrze Miejskim pod zarządem ZASP: „Wesele” (reżyseria Jerzego Szyndler);

28 XI 1932 – w Warszawie w Teatrze Narodowym: „Wesele” (w inscenizacji Ludwika Solskiego; przedstawienie poprzedzone recytacją wiersza „Ach, który jestem żywy” w wykonaniu Józefa Węgrzyna; 17 grudnia 1932 jeszcze dodatkowo obchodzono tu święto setnego przedstawienia „Wesela” w Warszawie);

29 XI 1932 – w Grodnie w Teatrze Miejskim: „Sędziowie” (gościnnie grał w Białymstoku, prawdopodobnie 4 XII 1932);

29 XI 1932 – we Lwowie w Teatrze Wielkim: „Weimar” (w przekładzie Antoniego Euzebiusza Balickiego, w inscenizacji i reżyserii Jerzego Gołaszewskiego), „Powrót Odysa” (w reżyserii Janusza Strachockiego), „Śmierć Ofelii” (w reżyserii Janusza Strachockiego, z Ireną Eichlerówną);

29 XI 1932 – w Toruniu w Teatrze Polskim: „Sędziowie”, grane razem z fragmentami „Nocy Listopadowej” (inscenizacja i reżyseria Józef Karol Cornobis);

30 XI 1932 – w Bydgoszczy w Teatrze Miejskim: „Warszawianka” ( w reżyserii Kazimierza Grek-. Koreckiego; wystawione razem z fragmentem „Batorego pod Pskowem” w wykonaniu zespołu amatorskiego Szkoły Podchorążych);

1 XII 1932 – w Lublinie w Teatrze Miejskim „Sędziowie” (reżyseria Euzebiusza Dziewulskiego; w roli Jewdochy występowała gościnnie Maria Malicka);

1 XII 1932 – w Wilnie w Teatrze Wielkim na Pohulance – „Zygmunt August” (prapremiera całości w opracowaniu Jerzego Ronarda Bujańskiego i reż. Mieczysława Szpakiewicza – przedstawienie nagrodzone w konkursie przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego);

6 XII 1932 – w Warszawie w Teatrze im. Stefana Żeromskiego: „Daniel” (prapremiera polska grana w Sali Ratusza na Placu Teatralnym i od 8 XII 1932 w sali teatralnej Domu Akademickiego na Placu Narutowicza w inscenizacji i reżyserii Eugeniusza Poredy);

11 XI 1932 – w Katowicach w Teatrze Polskim pod zarządem Towarzystwa Przyjaciół Teatru Polskiego: „Noc Listopadowa” (reżyseria Jana Kochanowicza);

12 XII 1932 – w Warszawie w Teatrze Nowe Ateneum – „Sędziowie” (w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej – grane z montażem scenicznym pt. „Konrad-Hamlet” złożonym z fragmentów „Wyzwolenia” i „Hamleta” oraz na zakończenie recytacja wiersza „I ciągle widzę ich twarze”; Samuela grał Stefan Jaracz, Jewdochę – Stanisława Perzanowska).

Dnia 19 XII 1932 odbyło się rozstrzygnięcie Konkursu Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia

Publicznego na wystawienie dzieł Stanisława Wyspiańskiego. Wielkimi laureatami zostali: Juliusz Osterwa, Andrzej Pronaszko, Ludwik Solski. Nagrodę I aktorską otrzymał – Juliusz Osterwa za rolę Konrada w „Wyzwoleniu” w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Wyróżnienia aktorskie: Barbara Ludwiżanka, Stefan Jaracz, Jerzy Leszczyński, Józef Węgrzyn, Zbigniew Ziembiński. I nagroda za reżyserię przypadła Ludwikowi Solskiemu za „Wesele” w Teatrze Narodowym w Warszawie. Nagrodę za dekoracje do „Powrotu Odysa” w Teatrze Wielkim we Lwowie otrzymał Andrzej Pronaszko, a wyróżnienia: Feliks Krassowski, Wiesław Makojnik.

Na miano „festiwali” zasługiwały jeszcze inne – wcześniejsze – uroczystości teatralne w okresie Dwudziestolecia:

w 1927 roku (6 VI – 24 IX) – z okazji sprowadzenia do polski zwłok Juliusza Słowackiego;

w 1927 roku (XI – XII) – w dwudziestą rocznicę śmierci Stanisława Wyspiańskiego;

w 1930 roku (28 XI – 12 XII) – z okazji setnej rocznicy wybuchu Powstania Listopadowego. Uroczystości teatralne związane ze sprowadzeniem do Polski prochów Juliusza Słowackiego:

6 VI 1927 – „Książę Niezłomny” w Teatrze „Reduta w Wilnie (w reżyserii Juliusza Osterwy – z wielkimi rolami Don Fernanda w wykonaniu Juliusza Osterwy oraz Edmunda Wiercińskiego);

23 VI 1927 – „Książę Niezłomny” w Teatrze Narodowym w Warszawie (w inscenizacji Juliusza Osterwy);

24 VI 1927 – „Samuel Zborowski” w Teatrze Polskim w Warszawie (w inscenizacji i reżyserii Leona Schillera);

25 VI 1927 – „Złota Czaszka” w Teatrze Letnim w Warszawie (w reżyserii Ludwika Solskiego);

26 VI 1927 – „Kordian” w Teatrze Polskim w Poznaniu (w reżyserii Nuny Młodziejowskiej);

27 VI 1927 – przedstawienie złożone z recytacji wiersza „Testament mój”, fragmentów „Księdza Marka” i „Kordiana” oraz „Uspokojenia” – w plenerze na Rynku Starego Miasta w Warszawie (w inscenizacji Leona Schillera i wykonaniu aktorów Teatru Polskiego);

28 VI 1927 – „Balladyna” w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (w inscenizacji Józefa Sosnowskiego);

2 VII 1927 – „Książę Niezłomny” w Teatrze „Reduta” w Wilnie – w plenerze na dziedzińcu Pałacu

Reprezentacyjnego – w obecności Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, Marszałka Józefa Piłsudskiego i Korpusu Dyplomatycznego (inscenizacja Juliusza Osterwy);

15 VII 1927 – „Lilla Weneda” w Sali „Stoczni” w Gdańsku w wykonaniu Teatru Miejskiego z Grudziądza;

24 IX 1927 – „Lilla Weneda” w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy.

Uroczyste obchody z okazji stulecia Powstania Listopadowego (28 XI – 12 XII 1930):

12 XI 1930 – „Spisek koronacyjny” (akt III) „Kordiana” Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym w Warszawie (w reżyserii Juliusza Osterwy);

29 XI 1930 – „Kordian” Juliusza Słowackiego w Teatrze Wielkim we Lwowie (w inscenizacji i reżyserii Leona Schillera);

29 XI 1930 – „Warszawianka” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Nowym w Warszawie (w reżyserii Emila Chaberskiego);

29 XI 1930 – „Noc Listopadowa” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Polskim w Warszawie (w inscenizacji i reżyserii Stanisławy Wysockiej);

29 XI 1930 – „Noc Listopadowa” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Miejskim w Wilnie (w inscenizacji plastycznej Ferdynanda Ruszczyca);

12 XII 1930 – „Noc Listopadowa” Stanisława Wyspiańskiego w Sali „Strzelnicy” w Gdańsku w wykonaniu Teatru Miejskiego z Grudziądza.

Po II wojnie światowej pierwsze festiwale miały charakter jednorazowy (jak m.in. pierwszy zorganizowany po wojnie Festiwal Szekspirowski,1947). W 1959 zaczął działać najstarszy z istniejących organizowany przez lata corocznie – Festiwal Teatrów Polski Północnej w Toruniu (obecnie pod nazwą „Kontakt”). Organizowano potem wiele innych: ogólnopolskich i regionalnych, krajowych i międzynarodowych, jednorazowych i corocznych, o określonej tematyce, rozmaitych rodzajów teatru (dramatyczne, muzyczne, taneczno-choreograficzne, pantomimy, lalkowe, małych form, monodramu). Dziś oprócz kilkunastu festiwali renomowanych, działających od lat – organizuje się wiele innych. Co roku niemal więcej, gdy się porówna liczby: rok 1907 – jeden festiwal w Polsce, w sez. 2013 /2014 – 429 festiwali, w tym 145 międzynarodowych! To nie pomyłka – to fakty! Zestawione przez Dorotę Buchwald w wydawnictwie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.

Może warto tu wspomnieć, że dwa przeglądy „festiwalowe” odbyły się w Polsce już u progu XX wieku. Pierwszym był w 1907 roku przegląd dzieł Stanisława Wyspiańskiego granych w Teatrze Miejskim w Krakowie, a zorganizowany przez Ludwika Solskiego po śmierci Stanisława Wyspiańskiego. Tak się złożyło, że ten pierwszy polski „festiwal” odbył się w sto lat po pierwszym festiwalu zorganizowanym w Europie (muzycznym w Wielkiej Brytanii, 1807).

W Krakowie 1907 roku zagrano:

5 XII 1907 – „Warszawiankę” oraz fragmenty „Nocy Listopadowej” i „Lelewela” wraz z recytacją na wstępie trenu Leopolda Staffa na śmierć Stanisława Wyspiańskiego;

7 XII 1907 – „Lelewela”;

11 XII 1907 – „Wesele”.

A do uczczenia Poety przyłączyły się także teatry w innych miastach Polski:

3 XII 1907 – Teatr Miejski w Kaliszu grał fragmenty „Bolesława Śmiałego”, „Kazimierza Wielkiego” oraz „Wesela”;

6 XII 1907 – Teatr Polski w Poznaniu: „Warszawiankę” oraz fragmenty „Dziadów” Adama Mickiewicza w układzie Stanisława Wyspiańskiego;

11 [24] XII 1907 – Teatr Polski w Wilnie: „Sędziów” (w reżyserii Nuny Młodziejowskiej i J. Popławskiego, wraz ze sceną Demeter i Kory z „Nocy Listopadowej” oraz recytacją „Trenu na śmierć Stanisława Wyspiańskiego” Leopolda Staffa w wykonaniu A. Wiślańskiego „na tle chóru mówionego przez wszystkich aktorów”);

15 XII 1907 – Teatr Wielki w Warszawie: „Bolesława Śmiałego” (w reż. Bolesława Ładnowskiego);

17 XII 1907 – Zespół pod kierunkiem Eugeniusza Majdrowicza w Sosnowcu w sali „Teatru Zimowego”: „Wesele” (poprzedzone marszem żałobnym Fryderyka Chopina; połowę dochodu przeznaczono dla rodziny Wyspiańskiego).

19 XII 1907 – Teatr Wielki w Lublinie: „Wesele”.

Następny przegląd o takim „festiwalowym” charakterze odbył się w 1909 w Teatrze Miejskim w Krakowie również za dyrekcji Ludwika Solskiego z okazji setnej rocznicy urodzin Juliusza Słowackiego. Był to także przegląd inscenizacji dramatów Juliusza Słowackiego z repertuaru tego teatru połączony z nadaniem teatrowi imienia Juliusza Słowackiego. Były to inscenizacje: „Horsztyńskiego”, „Snu srebrnego Salomei”, „Lilli Wenedy”, „Mazepy”, „Nowej Dejaniry”, „Beatrix Cenci”, „Księcia Niezłomnego”, „Balladyny”.

I na zakończenie trzeba dodać literaturę na temat pochodzenia słowa „festiwal”, o historii festiwali w Polsce i na świecie:

Małgorzata Semil, Elżbieta Wysińska, „Słownik współczesnego teatru”, Warszawa 1990 (festiwale teatralne, s. 109-110);

Barbara Osterloff, Magdalena Raszewska, Krzysztof Sielicki, „Leksykon teatralny”, Warszawa 1996 (festiwale, s. 65-66);

Tomasz Miłkowski, „Szkolny słownik teatralny”, Warszawa 1996 (festiwale teatralne, s. 11);

2000 – Maria Wosiek, „Festiwale teatralne” (Festiwale na świecie. Pierwsze festiwale w Polsce. Festiwale po drugiej wojnie światowej), s. 568-577, w: „Teatr – Widowisko” – pod redakcją Marty Fik, Warszawa 2000;

Bożena Frankowska, „Encyklopedia teatru polskiego”, Warszawa 2003 (Festiwal, s 111-112, Festiwal Szekspirowski w Polsce, s. 112-113; Warszawskie Spotkania Teatralne, s. 528).

[Iustracja: litograficzny portret Wojciecha Bogusławskiego, dzieło Józefa Sontaga. ok. 1820)

Leave a Reply