Zwięzły raport przed R@ortem.
Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych R@Port został powołany do życia w 2006 roku. Zrodził się z potrzeby wskazywania w obrębie najnowszej polskiej dramaturgii ważkich tematów i nurtów, jak również – za jej pośrednictwem – diagnozowania współczesnej polskiej rzeczywistości. Repertuar kolejnych jego edycji wynika niezmiennie z próby rozpoznania, które elementy społecznego dyskursu zostaną przechwycone i podjęte przez teatr.
Zestaw spektakli pokazywanych podczas pierwszej edycji festiwalu w 2006 roku – w większości zrodzonych z pasji dokumentowania „tu i teraz”, podszytych buntem wobec zakłamania społecznego dyskursu – miał odpowiedzieć na pytanie, czy najnowsza dramaturgia(gr. dramatourgia), 1. twórczość dramatyczna, ogół utwo... More istotnie może kształtować zbiorową świadomość i wpływać pozytywnie na zmianę naszych postaw. Interesował nas wówczas teatr „gorący”, tworzony z pasją wspartą wyrazistym światopoglądem twórców. Najbardziej wyrazistą manifestacją takiego teatru okazał się autorski spektakl Przemysława Wojcieszka Made in Poland zrealizowany z zespołem Teatru Modrzejewskiej – laureat głównej nagrody 2006.
Przygotowując drugą edycję festiwalu, próbowaliśmy zajrzeć głębiej i zapytać za pośrednictwem dramaturgów o „duszę” współczesnego Polaka – jego pamięć, marzenia, lęki i nadzieje. Wyczuwając znużenie widowni publicystyczną dosłownością spektakli manifestujących swoje „zaangażowanie”, zwróciliśmy się instynktownie ku teatrowi wychylonemu w stronę poezji, który zamiast kopiować rzeczywistość szuka dla niej metafory zamkniętej w scenicznym obrazie. Punktem odniesienia dla poszukiwań młodych autorów stała się twórczość prawodawcy „teatru wewnętrznego”, Tadeusza Różewicza, któremu poświęciliśmy szereg zdarzeń festiwalowych (w tym sesję naukową). Tryumf spektaklu Bóg Niżyński Piotra Tomaszuka z supraskiego Teatru Wierszalin dowiódł, że w polskim teatrze, zmęczonym nieco „fotografowaniem” świata, ten nurt stał się znowu niezwykle istotny.
Trzecią edycję postanowiliśmy poświęcić – niezwykle dziś ważnej – problematyce powrotu do korzeni i rozrachunków z najnowszą historią, która wciąż dzieli wiele społeczeństw XXI-wiecznej Europy. Historyczna trauma znaczona wypędzeniami, przesiedleniami, planową eksterminacją fizyczną i duchową, zniewoleniem przez totalitarny system, stawia przed nami bolesne i trudne pytania dotyczące tożsamości i świadomości narodowej. Dramaturgiczna twórczość Sławomira Mrożka, wybranego na duchowego patrona trzeciej edycji R@Portu, współbrzmiała z zainteresowaniami twórców większości spektakli zaproszonych do Gdyni, pozwalając nadto dopełnić repertuar pytań stawianych współczesności. Najpełniej na te pytania, zdaniem jury, odpowiedział spektakl Teatru Polskiego z Bielska-Białej – Żyd Artura Pałygi w reżyserii Roberta Talarczyka.
Ten nurt teatralnego „historyzmu” okazał się na tyle ważny i nośny, że wciąż owocuje wieloma ciekawymi sztukami i ich scenicznymi realizacjami. Równie mocno wybrzmiewała w ostatnim sezonie tematyka duchowej bezdomności i poszukiwania własnych korzeni. Podążając tropem tych rozpoznań, zbudowaliśmy program czwartej edycji gdyńskiego R@PORTU wokół czterech nadrzędnych tematów, które znajdą swoje rozwinięcie w debatach z udziałem artystów: KLISZE (NIE)PAMIĘCI, GRA W HISTORIĘ, HOMO POLONICUS. Czwarty temat, FAŁSZERZE WYOBRAŹNI, wprowadzi nas w niezwykle ważny dyskurs estetyczny – od dawna obecny w refleksji o sztuce – który dotyczy opozycji między realnością a fikcyjnością, między esencją a imitacją. Zmienia on nie tylko oblicze sceny, ale uwidacznia się coraz bardziej w strategiach dramatopisarskich, rozszerzając – czy wręcz rozmywając – granice dramatu(gr. drama), rodzaj literacki (obok epiki i liryki), obejmuj... More. Wśród rozmaitych zabiegów „adaptacyjnych”, mających za cel aktualizację starych tekstów, coraz silniejszą pozycję zajmuje praktyka „przepisywania” czy też „recyklingu” klasyków. Stopień modyfikacji treści, języka, metaforyki jest w większości wypadków tak duży, że możemy śmiało mówić o tworzeniu autonomicznej wartości intelektualnej i artystycznej. Zjawisko to znajdzie swoje odbicie nie tylko w repertuarze czwartej edycji R@PORTU, gdzie w części konkursowej, obok inscenizacji polskich dramatów współczesnych napisanych po 1989 roku, pojawi się wariacja Pawła Demirskiego na tematy czechowowskie (Diamenty to węgiel, który wziął się do roboty. After Czechow(1860-1904), prozaik i dramaturg rosyjski. Pochodził z ubog... More: „Wujaszek Wania”) czy nowe opracowania tematów literackich i filmowych (Wszystkie rodzaje śmierci wg Hermana Hessego oraz Wodzirej. Koszalin Kulturkampf wg scenariusza Feliksa Falka, oba „przepisane” przez Artura Pałygę). Problem „granic dramatu” i „granic teatru” zostanie również podjęty w porządku konferencji naukowej, dyskusji panelowej i spotkań z twórcami. Niezwykle ważnym elementem będzie wystawa „Tadeusz Kantor nad morzem” przygotowana we współpracy z Cricoteką i Muzeum Miasta Gdynia, którą dopełni wykład Jana Kłossowicza i performans Zbigniewa Warpechowskiego.
Gdyński festiwal obrasta też w nowe nurty, gromadzące liczne zdarzenia pozakonkursowe, które pozwolą zobaczyć najnowszą polską dramaturgię w szerokim kontekście – tego, co najbardziej wartościowe w sztuce ubiegłego stulecia, jak i tego, co wychylone jest w przyszłość. Dopełnieniem przeglądu inscenizacji współczesnego dramatu będą – tradycyjnie już – spektakle zrealizowane w Teatrze TV oraz zarejestrowane przez TVP Kultura (KINOTEATR). Już po raz drugi festiwal zostanie poprzedzony PROLOGIEM, który wypełnią czytania, obudowane etiudami aktorskimi, sztuk autorów nominowanych do finału konkursu o Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną. Nowością będą reinterpretacje dramatów z kanonu literatury XX wieku, nieco już zapoznanych i „niemodnych”, zrealizowane w formie pokazów warsztatowych przez młodych reżyserów: Agatę Puszcz i Wojciecha Pitalę (SZTUKA XX WIEKU: REAKTYWCJA).
Zdecydowanie mocniej niż dotąd wybrzmi kontekst europejskiego teatru, który pozwoli umiejscowić najnowszą polską dramaturgię na tle ważnych zjawisk wyznaczających kierunek zmian w sztuce XXI wieku. Nurt R@PORT EUROPA tworzyć będą spektakle zagraniczne, w których współczesna tematyka skojarzona została z eksperymentalnym językiem teatralnym. W tym roku pokażemy spektakl Schaubühne am Lehniner Platz z Berlina: Produkt Marka Ravenhilla w reżyserii jednego z liderów europejskiego teatru, reżysera postulującego „nowy realizm” – Thomasa Ostermeiera. Nasze zaproszenie przyjęła również formacja Hitman’s Heel z nowym projektem Alexandra Hacke i Danielle de Picciotto Statek głupców. Zaprezentujemy również filmową wersję spektaklu Walka wyborcza Wallenstein niemieckiej grupy Rimini Protokoll. Dopełnieniem całości – zarazem finałowym akordem festiwalu – będzie mistrzowski spektakl Krystiana Lupy Prezydentki na podstawie najbardziej znanej sztuki austriackiego skandalisty, Wernera Schwaba.
Ten mocny akcent europejski tegorocznej edycji jest zapowiedzią ewoluowania festiwalu w kierunku imprezy o wymiarze międzynarodowym. Mamy nadzieję, że począwszy od piątej edycji R@Port przekształci się w Europejski Festiwal Nowej Dramaturgii z programem obejmującym polskie i zagraniczne realizacje sztuk powstałych w XXI wieku.
Joanna Puzyna-Chojka
Dyrektor Programowy Festiwalu
